شیراز مرکز استان فارس در جنوب غربی ایران است.شیراز با جمعیت ۱٫۲۷۹٫۱۴۰ نفر)، پنجمین شهر ایران است.موقعیت جغرافیایی این شهر در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا در دامنه‌های رشته‌کوه زاگرس است. امروزه شیراز را قطب الکترونیک ایران می‌‌نامند.
شیراز در فاصله ۹۱۹ کیلومتری تهران واقع شده و مرکز استان فارس است. این شهرستان آب وهوای نسبتاً معتدل و فصولی منظم دارد. ناحیه شیراز از زمان‌های قدیم دارای اهمیت و اعتبار بوده و نام آن در الواح عیلامی مکشوف در تخت جمشید ذکر شده است. آرامگاه دو شاعر بزرگ ایران – سعدی و حافظ – در این شهر است و آرامگاه خواجو در کنار درواز ه شهر جای گرفته است.
شیراز طبق گفته‌ها در آغاز شهری با هسته میدانی که امروز ستاد نام دارد و خیابانی که قصرالدشت نام دارد، بوده و به مرور زمان توسعه یافته تا جایی که چندین روستای مجاور از جمله گلشن (کشن)و پودنک و احمدآباد و دینکان را در خود بلعیده است.
شیراز فرودگاهی داخلی و بین المللی در جنوب باختری خود دارد.
سوغات شیراز:
سوغات عمده شیراز آبلیمو و آبغوره می‌‌باشد. همین طور بهار نارنج شیراز زبانزد خاص و عام است. همینطور شیرازی‌ها نوعی پالوده به همان نام پالوده شیرازی دارند که یکی از بهترین انواع پالوده در ایران است. از انواع دیگر صنایع دستی می‌توان به خاتم‌کاری، منبت‌کاری، قالی و قالیچه اشاره کرد. خاتم این شهر معروف است.
تاریخچهٔ شیراز:
در افسانه ها آمده است که شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تأسیس کرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر، نام این دیار، “شهرراز” بوده که به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده است.
در حالی که بر اساس تحقیقات “تدسکو” شیراز به معنای مرکز انگور خوب است، “ابن حوقل”، جغرافی دان مسلمان قرن چهارم هجری، علت نامگذاری شیراز شباهت این سرزمین به اندرون شیر می داند، چرا که به قول او عموما” خواربار نواحی دیگر بدانجا حمل می شد و از آنجا چیزی به جایی نمی‌بردند. و بالاخره بنا به نوشته کتاب “صورالاقالیم”، از جهت وجود دام های بسیار در دشت شیراز، آنجا را “شیرساز” نامیده اند.
جاذبه های گردشگری فارس :
فارس سرزمین پارسیان است که مردم جهان ایران را با این نام و نشانی می شناسند. استان فارس یکی از پرجاذبه ترین و پرقدرت ترین مناطق گردشگری و توریستی جهان را تشکیل می دهد. در این استان تعداد ۲۸۸ مورد جاذبه ،شامل :
۱۴۸ مورد باستانی ، تاریخی ، مذهبی و فرهنگی ، ۱۲۵ مورد جاذبه طبیعی ،۱۵ مورد جاذبه تاریخی – طبیعی وجود دارد . شهر شیراز بعنوان مرکز استان از کهن ترین زمان تاریخی ایران وجود داشته است و لذا بیشترین آثار مهم تاریخی و فرهنگی را نیز در خود جای داده است . این شهر از زمان هخامنشیان وجود داشته است ، لیکن رونق آنرا در تاریخ بعد از ظهور و ورود اسلام می دانند. عمده این رونق در زمان دیلمیان ، اتابکان ، آل اینجو و ال مظفر وبخصوص در دوره زندیه اتفاق افتاده است .
آثار باستانی استان :
شامل نقوش برجسته ایلامی ، پاسارگاد، تخت جمشید ، دخمه سنگی ، قصرابونصر، نقوش ساسانی برم دلک ، آتشکده های ساسانی ، شهرمعروف شاپور(بیشابور) ، کاخ شاپور ، مجسمه شاپور ، تنگ چوگان ، آتشکده جره ، نقش رجب ، نقش رستم ، کاخ ساسان ، تنگ براق ، آتشکده کاویان ، دارابگرد و قعله دختر همه این آثار زمینه مطالعه تاریخی دانشمندان و مورخان داخلی و خارجی را فراهم کرده اند.
آثار تاریخی – فرهنگی استان :
شامل ارگ کریم خانی ، مدرسه خان ،دیوانخانه ، بازار وکیل ، حمام وکیل ، باغ های دلگشا، ارم ، عفیف آباد وغیره گهواره دید ، قلعه کریم خانی ، حافظیه ، آرامگاه سعدی ، آرامگاه خواجوی کرمانی ، سرای مشیر، مسجد وکیل ، آرامگاه های شیخ روزبهان ، سیبویه ، بابا کوهی ، موزه پارس ، بند امیر ومساجد.
بقاء متبرکه استان :
شامل دروازه قران ، بارگاه شاهچراغ ، بقعه سید میر محمد ، آستانه سید علاالدین حسین ، بارگاه شاه میر علی بن حمزه ،بقعه تاج الدین غریب ، بقعه بی بی دختران .
دیدنیهای طبیعی استان:
شامل آبشار مارگون ، پیربناب ، بوان ، بهشت گمشده ، آبشار کوهمره سرخی ، برم شش پیر ، دریاچه های فامور ، مهارلو و بختگان
نقش رستم:
شیراز صاحب یکی از گران بهاترین میراث باستانی تاریخ است که شامل آثار باقی مانده از دوران هخامنشی تا ساسانی و حتی بعد از آن است. در بین این آثار بخشی دچار آسیب های طبیعی و تعدادی دستخوش مداخله مخرب انسان شده و مقدار کمی از آن از آسیب مصون مانده است. یکی از این آثار با ارزش، نقش رستم نام دارد.
نقش رستم از آثار مهم تاریخی دوره های عیلامی، هخامنشی و ساسانی است که به علت در دسترس نبودن، آسیب کمتری دیده است. تنوع آثار در این منطقه چشم گیر است.
نقش رستم مجموعه ای از آثار است که در دل کوه ساخته شده است. در پایین کوه نقش های برجسته دوره ساسانی شامل هفت نقش حجاری شده از مجالس مختلف ساسانیان و بر بالای کوه آرامگاه شاهان هخامنشی را می توان یافت. چهار آرامگاه موجود در نقش رستم به داریوش اول، خشایارشاه، داریوش دوم و اردشیر اول تعلق دارند.
درآرامگاه داریوش اول سنگ نوشته های بزرگی به خط میخی وجود دارد که حاوی نیایش یزدان و مضامین مذهبی است. داریوش اول، نام کشورها و سرزمین های تابع خود و اندرزهای معنوی فراوانی را در این نوشته ها برشمرده است.
نقش های برجسته کوه که از دوران ساسانی مانده شامل تصاویر نرسی پسر شاپور اول، جنگ بهرام دوم با دشمن، پیروزی بهرام دوم بردشمن و مجلس اردشیر بابکان است.
یکی از نقوش، پیروزی هرمز دوم، پادشاه ساسانی را نشان می دهد که دشمن خود را با اسب روی زمین غلطانده است. بالای این نقش آثار دیگری به جا مانده است که از شواهد تاریخی می توان احتمال داد که نقش برجسته شاپور دوم معروف به شاپور ذوالاکتاف باشد.
مجلل ترین و بزرگ ترین حجاری عهد ساسانی در نقش رستم صحنه پیروزی شاپور اول بر والرین، امپراتور روم است که در در تاریخ ۲۴۲ تا ۲۷۱ میلادی رخ داده است. در این صحنه والرین در مقابل شاپور اول که با حشمت بر اسب نشسته زانو زده است.
از آثار دیگر باقی مانده در نقش رستم که از آسیب دوران مصون مانده می توان از بنایی موسوم به کعبه زرتشت نام برد که بنایی ازعهد هخامنشی است. در عصر شاپور اول ساسانی نوشته هایی به خط پهلوی اشکانی و ساسانی و یونانی بردیوارهای کعبه زرتشت حکاکی شده است.
کعبه زرتشت که به دلیل مکعبی شکل بودن بنا به این نام شهرت یافته، آتشکده ای بوده است که در تاریکی شب انوار آتش را به کوه و به آرامگاه های شاهان هخامنشی می تابانده است.
دقت و تراش منظم تخته سنگ های بزرگ سفید و تناسب شگرف این بنای مهم از مهارت استادان عهد هخامنشی حکایت می کند.
نقش رجب:
در سه کیلومتری شمال تخت جمشید، در سمت راست جاده، روبروی راهی که به نقش رستم می رود و در داخل شکافی در کوه، چند نقش برجسته چشم بازدید کنندگان را به خود معطوف می دارد.
این نقوش که از مهمترین آثار فرهنگی به جا مانده از اوایل دوره ساسانی می باشد و بر آثار ساسانی در نقش رستم تقدم دارد، نش رجب نامیده شده است.
علت نام گذاری این محل به نام نقش رجب، جز شهرت محلی دلیل دیگری ندارد فقط مرحوم فرصت الدوله شیرازی در کتاب آثار عجم ذکر نموده این محل به نام نقش قهرمان نیز خوانده شده است.
آثار نقش رجب:
حجاری های نقش رجب شامل چهار نقش برجستۀ تاجگذاری اردشیر بابکان، تصویر کرتیر( موبد بزرگ و مقتدر اوایل دوره ساسانی)، نقش شاپور اول، درباریانش و تاجگذاری شاپور اول ساسانی می باشد.
تاج گذاری اردشیر بابکان
این نقش برجسته باشکوه، مراسم تاجگذاری اردشیر بابکان سر سلسله شاهنشاهی ساسانی را نشان می دهد. اردشیر در حال ادای احترام، حلقه شاهی را از اهورا مزدا که برسم (گیاه مقدس) در دست دارد، دریافت می دارد.
بین اهورا مزدا و اردشیر، نقش دو کودک دیده می شود. نفر سمت چپ احتمالا هرمز اول است که حامل افسر شهریاری می باشد و نفر سمت راست به روشنی می تواند جانشین یا نمادی از اهورا مزدا باشد. پشت سر شاه تصویر حجاری شده یکی از بزرگان دوره ساسانی که در تمام نقش برجسته های اردشیر حضور دارد در حالی که مگس پرانی بر روی سر سرور خود گرفته با نشان مخصوص بر روی کلاهش نمودار می باشد و شخصی که دستش را به ادای احترام بالا برده ولیعهد و فرزند اردشیر، شاپور اول ساسانی می باشد. پشت سر اهورا مزدا دو نفر از بانوان سلطنتی که به وسیله ستونی از ین نقش برجسته مجزا شده اند به طور جداگانه مراسم احترام را به جا می آوردند. در این مجلس، کتیبه پهلوی آسیب های دیده ای در نزدیک نقش اردشیر حجاری شده که مضمون ترجمه قسمت خوانای آن چنین می باشد:
« آیین زرتشت از بین رفته بود من که شاهنشاهم آن را از نو برقرار نمودم».
کرتیر، موبد موبدان:
این نقش تصویر کرتیر موبد معروف و مقتدر دوره ساسانی را در حالی که دست راست خود را به ادای احترام بالا برده و به طرز زیبایی حجاری شده نشان می دهد. در این نقش کتیبه ای به زبان پهلوی که ۲۵ سطر آن خوانا است و چند سطر آخر آن محو گردیده به چشم می خورد. کریتر در این کتبه ضمن معرفی خود به تعریف خدماتی که در راه دین زرتشت انجام داده می پردازد. شایان ذکر است این نقش در پشت نقش اردشیر در زمانی بعد از نقش اصلی حجاری شده است.
تاجگذاری شاپور اول ساسانی:
در سمت راست، نقش برجسته شاپور اول ساسانی و اهورا مزدا، هر دو سوار بر اسب حجاری گردیده و شاپور را در حال گرفتن حلقه شهریاری از دست اهورا مزدا نشان می دهد که متاسفانه صورت های این نقوش به شدت آسیب دیده اند. اسب ها روبروی هم در حالی که دستان خود را بالا گرفته اند، زیبایی خاصی به این مجلس می دهند.
شاپور اول ساسانی با درباریانش
نقش سمت چپ، شاپور اول سوار بر اسب و ۹ نفر از بزرگان سلطنتی را که پشت سر وی ایستاده اند نشان می دهد که علامت خاندان های بزرگ و اسپهبدان بر روی کلاه سه نفر از این نه نفر نمودار می باشد. نخستین فرد ایستاده در پشت سر اسب شاپور، هرمز اول ساسانی می باشد که با نشانه جانشین شاهی که بر روی کلاهش دیده می شود، معرفی می گردد. بر سینه اسب شاپور، کتیبه ای به سه زبان دیده می شود که ترجمه آن چنین است:
« این پیکری است از بغ مزدا پرست- خدایگان شاپور، شاهان شاه ایران وانیران که چهره از یزدان دارد، فرزند بغ مزداپرست خدایگان اردشیر شاهان شاه که چهره از یزدان دارد، نواده خدایگان پاپک شاه».
صورتهای این نقش مانند نقوش تاجگذاری به شدت آسیب دیده و خراب گردیده است.
موزه هفت تنان:
شیراز، مرکز استان فارس به داشتن مصفاترین باغ های پر گل و ریحان، شهرت جهانی دارد. این شهرت برگرفته از تاریخ و ادبیات کهن ایران است که مدیون شاعران بلند پایه شیرازی همچون حافظ و سعدی است اما بدون تردید بخش مهمی از دیدنی های شیراز میراث بازمانده از دوران حکومت زندیه است که باعث شد شیراز به پایتختی برگزیده شود.
تکیه هفت تنان که یکی دیگر از بناهای کریم خان زند می باشد، باغ مصفایی است که در شمال آرامگاه حافظ در دامنه کوه تخت ضرابی (کوه چهل مقام) قرار گرفته و علت نامگذاری این بنا به هفت تنان، وجود هفت قبر از هفت عارف در این باغ است، که کریم خان زند روی هر کدام، سنگ بزرگ بدون کتیبه ای نصب کرده است.
قسمت جالب و تاریخی این بنا تالاری است که سقف آن بر دو ستون بزرگ یکپارچه استوار گردیده است و در طاقچه های بالایی این تالار، ۵ مجلس با رنگ و روغن بر روی گچ نقاشی شده و به سهم خود از شاهکارهای نقاشی دوران زندیه است که در سال های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ ه- ش توسط نقاش و هنرمند فقید شادروان محمد باقر جهانمیری به همان طرح و نقش قدیمیش تعمیر و تجدید گردید.
این ۵ مجلس به تریبت عبارتند از: اول درویشی با تبرزین و کشکول و محاسن سفید، دوم حضرت موسی در حال شبانی، سوم منظره شیخ صنعان و دختر ترسا، چهارم مجلس حضرت ابراهیم و پنجم که درویش جوانی را نشان می دهد.
غیر از این ۵ مجلس، بر در و دیوار تالار نامبرده، نقش و نگارهای ظریف با رنگ های مطبوع و ملایمی نقاشی شده که حکایت از تزئینات عالی سقف و دیوار تالار دارد. از اره های تالار با سنگ های مرمر لیمویی رنگ پوشانده است.
بر روی سنگی بزرگ و یکپارچه دو ستون نظیر ستون های آرامگاه حافظ قرار گرفته که بر روی آن با طرح و رنگ ملایم و مطبوعی گل و برگ هایی نقاشی گردیده است. دو اطاق در طرفین تالار قرار دارد که آن نیز دارای نقاشی های قدیمی است که به تدریج محو شده، نقاشی تالار بزرگ هفت تنان در همان زمان کریم خان زند مرمت شده است.
حوض بزرگی در وسط عمارت اصلی به چشم می خورد که در گذشته از آب رکن آباد پر می شده است. اطراف تکیه هفت تنان گورستانی بوده که هم اکنون سنگ قبر چند شخصیت معروف عرفانی در آنجا دیده می شود.
در حال حاضر از ین عمارت و باغ به عنوان گنجینه سنگ های تاریخی استفاده می شود. سنگ های موجود در این گنجینه متعلق به قرون سوم تا یازدهم ه- ق است که با انواع خطوط کوفی، ثلث، نستعلیق، دیوانی، توقیع، تعلیق- نسخ و… به طرز زیبایی تزئین شده اند.
موزه تخت جمشید:
استان فارس به سرزمین تاریخ باستان ایران شهرت دارد. این استان میراثی گران بها از هزاره های متمادی قبل از ظهور اسلام در خود حفظ کرده است که سالانه جهانگردان زیادی را به بازدید از این آثار فرا می خواند.
صرفنظر از بناهای باستانی فراوانی که در گوشه و کنار این استان برای بازدید ایران گردان آغوش گشوده است. موزه های پر رونق متعددی نیز در شیراز بر این جاذبه افزوده است. یکی از زیباترین موزه های شیراز،موزه تخت جمشید نام دارد. این موزه در واقع بنایی است که در سال ۱۳۱۱ شبیه به یکی از بناهای باستانی عهد هخامنشی باز سازی شده است، تا هم مورد استفاده علمی داشته باشد و هم نمادی از تخت جمشید را در خود نگه دارد.
محل ساختمان موزه، کاخ حرمسرای خشایارشاه از شاهان هخامنشی بوده است. بنای جدید بر اساس شواهد و قراین تاریخی و باستان شناسی شبیه همان کاخ ساخته شده است بنا یک تالار اصلی با دوازده ستون و دو تالار جنبی داشته است.
تالارها، سردرها و درگاهها به شیوه عصر هخامنشی و منقوش به نقش شاهان و سرداران آن زمان بازسازی شده است. نقوشی که در این بنا دیده می شود یادآور همان نقوشی است که در تخت جمشید دیده می شود.
موزه تخت جمشید، پس از اتمام بنا در سال ۱۳۱۶ افتتاح شد و امروزه علاوه بر آثار باز یافته در تخت جمشید، آثاری از دو دوره ما قبل تاریخ و دوره اسلامی را نمایش می دهد. به عبارت دیگر، این موزه به سه بخش جداگانه تقسیم شده است.
در اصلی ترین بخش موزه، أشیایی که در تخت جمشید به دست آمده به نمایش گذاشته شده است این أشیا عمدتاً در حفاری های محوطه تخت جمشید پیدا شده اند.
آثار گلی سنگی و فلزی شامل لوح های منقوش به خط میخی، سر و اندام سنگی حیوانات، سر نیزه، پیکان، شمشیر، دهنه اسب و ظروف مختلف شامل بشقاب، سینی، لیوان گلدان و هاون در این قسمت نمایش داده می شود.
در بخش دیگری از این موزه اشیایی ارایه شده است که مربوط به دوره اسلامی و در حفاری های شهر باستانی استخر کشف شده است.
در میان این آثار می توان از ظروف سفالی مزین به نقوش رنگی و خط کوفی، کوزه های بدون لعاب و ظروف شیشه ای نام برد.
در بخش دیگری از این موزه، آثار کشف شده از دوران ما قبل تاریخ نگهداری می شود. از جمله این آثار می توان به ظروف و مجسمه های سفالی و ابزار سنگی متعلق به دوران حد فاصل بین هزاره چهارم تا هزاره اول قبل از میلاد اشاره کرد.
موزه پارس:
شیراز به داشتن بناهای فراوان از دوران قبل از اسلام و عصر اسلام شهرت دارد. بخشی از این بناها امروزه به موزه هایی تبدیل شده اند که آثار گرانبهای تاریخی مکشوفه در استان فارس را به نمایش گذاشته اند. از جمله این بناهای زیبا که به موزه تبدیل شده اند می توان از عمارت کلاه فرنگی نام برد.
عمارت کلاه فرنگی در میان باغ زیبایی به نام باغ نظر بنا شده است و در روزگار وکیل این عمارت باشکوه محل پذیرایی میهمانان و سفیران خارجی و مراسم رسمی و اعیاد مختلف بوده است. بنا به وصیت کریم خان زند، جسد وی را در شاه نشین شرقی عمارت دفن کردند و آن را آرامگاه وکیل نامیدند.
این عمارت مشتمل بر هشت ضلع است که بوسیله اره های سنگی یکپارچه و تزیینات کاشی کاری بانقوش اسلیمی، گل و مرغ، مناظر شکارگاه و صحنه های الهام گرفته از قصه ها و داستان های قدیمی تزیین شده است . داخل بنا شامل یک تالار، مرکزی گنبد دار و چهار شاه نشین جانبی است که حد فاصل آنها یک اتاق قرار دارد.
سطوح داخلی عمارت شامل طاق ها، میان طاق ها، مقرنس کاری ها و طاقچه ها است که تمامی نقوش داخل عمارت مشتمل بر طرح های اسلیمی و گل و مرغ می باشد و در میان تالار یک حوض یکپارچه از سنگ مرمر قرار دارد.
این عمارت از سال ۱۳۱۵ شمسی به موزه تبدیل و عنوان پارس بر آن نهاده شد. آثار و اشیا موجود در آن، شامل اشیا ماقبل تاریخ، تاریخی و دوران اسلامی است. از جمله این آثار ظروف سفالی، مفرغی، کتب خطی، تابلوهای نقاشی و آثار لاکی مربوط به ادوار مختلف می باشد.
حمام وکیل:
از دوره حکومت کریم خان زند که خود را وکیل الرعایا می خواند، آثار زیبا و مجموعه های بزرگی در شهر شیراز بر جای مانده است. افزون بر بناهای حکومتی، عمارت های تشریفاتی و قصرهای محل سکونت که در گوشه و کنار این شهر دیده می شود، می توان از تعدادی مسجد، بازار و کاروانسرا نیز که همگی به نام وکیل یا زند خوانده می شوند.
یکی از این بناها حمام وکیل نام دارد که در غرب مسجد وکیل ساخته شده است. این حمام بزرگ از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود برخوردار است.
برای مثال، ورودی حمام کوچک است و با شیبی ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد می رسد. ورودی به رختکن، زاویه دار ساخته شده و همه این ملاحظات برای این بوده است که از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود.
سربینه حمام یک هشت ضلعی منظم است که هشت ستون یک پارچه سنگی در وسط سقفی گنبدی قرار گرفته اند.
گرم خانه با سنگ فرش پوشیده شده است اما جالب توجه این که در زیر این سنگ فرش دالان های کم عرض و باریکی ساخته شده که هوای گرم و بخار آب در آن جریان می یافته است تا کف حمام زودتر گرم شود. در جنوب گرم خانه، خزینه قرار دارد که دو دیگ بزرگ برای گرم کردن آب داشته است. در دو طرف محوطه گرم خانه دو شاه نشین و در دو طرف خزینه دو حاکم نشین ساخته شده است. در وسط هر حاکم نشین نیز حوضی از سنگ مرمر دیده می شود.
در زیر گنبد نقوش آهک بری زیبایی است که داستانهای آنها از مذهب، سنت، علائق و رویاهای مردم این دیار سرچشمه می گیرد.
حافظیه:
برسر تربت ما چون گذری همت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد شد
خواجه شمس الدین محمد شیرازی غزل سرای بزرگ متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب در آغاز سده هشتم هجری در شیراز متولد و در سال ۷۹۱ یا ۷۹۲ ه. ق در شیراز درگذشت.
تا آن جایی که می دانیم در سال ۸۵۶ ه.ق یعنی ۶۴ سال پس از در گذشت حافظ، گنبدی بر تربت وی افراشته شد که در جلوی آن حوضی بزرگ قرار داشت که از آب رکنی پر می گشت. در سال ۱۱۸۹ه.ق کریم خان زند بر مقبره حافظ عمارتی زیبا بنا کرد که مشتمل بر تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه و بلند و باغی بزرگ در جلو آن بود و بر تربت حافظ سنگی مرمرین نهاده شد که هنوز موجود است.
دو غزل از حافظ به خط حاج آقاسی بیگ افشار بر آن نوشته شده است که مطلع آن دو غزل چنین است:
مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم
طایر قدسم و از دام جهان برخیزم
ایدل غلام شاه جهان باش و شاه باش
پیوسته در حمایت لطف اله باش
حافظ در جوانی به آموختن قرآن و ادبیات عرب علوم انسانی رو آورد و در تفسیر کلام حکمت و ادب سر آمد بزرگان عصر خویش شد. بعد از عمارتی که کریم خان زند بر مقبره حافظ ساخت در طول یکصد و شصت سال تعمیرات متعددی به وسیله اشخاص خیرخواه انجام گرفت تا آنکه در سال ۱۳۱۵ به کوشش شادروان علی اصغر حکمت بنای کنونی با بهره گیری از عناصر معماری روزگار کریم خان زند و یادمانهای حافظیه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شد و به اجرا در آمد.
این مکان از دیرباز قبله اهل دل و زیارتگاه عاشقان دور و نزدیک بوده است و در جوارش عرفا و شعرای نامداری به خاک سپرده شده اند.
دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند
واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
سحرم دولت بیدار ببالین آمد
گفت برخیزد که آن خسرو شیرین آمد
غزل حافظ مظهر خیال انگیزترین اندیشه های ژرف انسانی است که در قالب واژه های زیبا و روان شاعرانه جلوه ای یگانه و جاودانه یافته است که به زبان های گوناگون نیز ترجمه شده است.
تخت جمشید:
تخت جمشید نام محلی پایتخت داریوش بزرگ است که یونانیان آن را پرسه پلیس می خواندند و آثار آن از با شکوه ترین مجموعه های تاریخ ایران و جهان است. این بنا در زمان داریوش اول از پادشاهان هخامنشی در سال ۵۱۸ ق.م به قصد ایجاد پایتخت در جلگه مرودشت بر دامنه کوه مقدس رحمت (کوه مهر) بنیان نهاده شد و ساخت آن ۱۲۰ سال به طول انجامید.
مجموعه تخت جمشید به وسعتی حدود ۱۳۵۰۰۰ متر مربع و تماماً از سنگ ساخته شده است، در حد فاصل سنگها از هیچ گونه ملاتی استفاده نشده اما در بعضی نقاط، سنگها را با بست های آهنی به نام دم چلچله ای به هم اتصال داده اند. مجموعه تخت جمشید شامل هفت کاخ، تالار، نقوش برجسته، پلکانها، ستونها، و دو آرامگاه سنگی است.
کاخ آپادانا
مهمترین کاخ از لحاظ وسعت، ارتفاع و مهارت معماران سازنده آن، کاخ آپادانا یا کاخ داریوش است. کاخ آپادانا دارای ۷۲ ستون و به ارتفاع ۲۰ متر و دو رشته پلکان بزرگ می باشد که در سمت شمال و شرق آن قرار دارند و حجاری ایوانهای آن از شاهکارهای هنری بی نظیر وگران بهای دوره هخامنشیان محسوب می گردد.
کاخ مرکزی
در جنوب شرقی آپادانا کاخ چهار گوش دیگری قرار دارد که چون وسط سایر کاخ های تخت جمشید قرار گرفته آن را کاخ مرکزی می نامند. این کاخ به قصر سه دروازه نیز معروف است.
کاخ هدیش
کاخ هدیش از کاخ های اختصاصی خشایارشاه است که در سمت جنوب تخت جمشید بر بالای صخره ای مرتفع قرار گرفته است.
کاخ تچر
ساختمان کاخ اختصاصی داریوش یا تچر در جنوب آپادانا واقع شده که به علت صیقلی و شفاف بودن سنگهای آن به تالار آیینه نیز معروف است.
تالار صدستون
تالار صد ستون بزرگترین کاخ پذیرایی خشایار شاه می باشد که وسعت آن ۴۹۰۰ متر مربع بوده و از صد ستون سنگی تشکیل شده است. این تالار دارای ۸ درگاه ورودی و خروجی بوده و به تالار تخت نیز معروف است. جمعاً بیش از سه هزار نقش برجسته در ساختمان ها و مقبره های تخت جمشید وجود دارد که به طرز خارق العاده ای هماهنگ می باشند. ستون های تخت جمشید از عناصر مهم دوران هخامنشی است.
دروازه خشایارشاه
پس از عبور از پلکان های ورودی با تالاری مواجه می شویم که ۵/۶۱۲ متر مربع وسعت دارد و نقش دو جفت گاو بالدار عظیم الجثه را بر در نگهبان درگاه های غربی و شرقی آن حجاری کرده اند.در قسمت بالای تخت جمشید در دامنه کوه رحمت دو آرامگاه وجود دارد که آرامگاه اردشیر دوم و اردشیر سوم می باشد. تخت جمشید حدود دویست سال محل سکونت شاهان بوده و در ۳۳۰ ه- ق اسکندر مقدونی عمداً آن را سوزاند تا امید پارسیان برای زنده ماندن دولتشان را نابود کند، پس از آن تخت جمشید متروک گردیده است.
ارگ کریم خان:
کریم خان زند، سر سلسله خاندان زند که خود را وکیل الرعایا می خواند، شیراز را که یکی از شهرهای مهم ایران و مرکز استان فارس است مقر حکومتی خود قرار داد و به ساختن بناهای حکومتی و عام المنفعه پرداخت. یکی از مهمترین و بزرگ ترین بناهای این دوره ارگ کریم خان است که با زیر بنای ۴۰۰۰ متر مربع، در زمینی به وسعت ۱۲۸۰۰ متر مربع بنا شده است. دیوارهای آجری این بنا ۱۲ متر ارتفاع دارد و در هر گوشه آن برجی به ارتفاع ۱۴ متر ساخته شده است. نمای بیرونی بنا ساده است و تنها بر روی بدنه دیوارها و برج ها نقوش آجری هندسی دیده می شود. بر خلاف نمای ساده بیرونی که مشخصه بناهای عهد کریم خان است، ساختمان های داخل ارگ از نماهای زیباتری برخوردارند و با نقوش اسلیمی، ترنج و گل و مرغ و با رنگ های زنده و آب طلا تزیین شده است. بر سردر ارگ، طرح کاشی کاری هفت رنگ زیبایی از داستان کشته شدن دیو سفید به دست رستم نقش بسته است که متعلق به دوران قاجاریه می باشد.
ضلع شرقی ارگ مسکونی نبوده و با مرکزیت در و هشتی ورودی به دو قسمت تقسیم شده است، ساختمان های مسکونی ارگ در سه ضلع شمالی (زمستان نشین)، جنوبی (تابستان نشین) و غربی (چهار فصل) بنا شده است.
ستون های ایوان ها از سنگ یک پارچه بوده است. در هر ضلع مسکونی ارگ شش اتاق بزرگ یک طبقه و شش راه پله دو طبقه وجود دارد. از اره بخشی از بناهای ارگ از سنگ مرمر سبز رنگ بسیار زیبایی پوشیده شده، همچنین درهای خاتم و آینه های بزرگ زیبا در ارگ بکار رفته بود که متاسفانه همگی به دستور آقا محمد خان قاجار به تهران حمل شد. حتی تعدادی از ستون های یک پارچه سنگی را به تهران منتقل کرده و به جای آنها ستون های چوبی کار گذاشته اند.
در گوشه جنوب شرقی ارگ حمام خصوصی کریم خان زند قرار دارد که از چند بخش تشکیل شده است و عبارتند از:
سربینه (رختکن)، گرم خانه، خزینه و راهروهای ارتباطی آنها. سقف حمام نیز با آهک بریهای زیبا تزیین شده است.
آرامگاه سعدی:
افصح المتکلمین ابومحمد مشرف الدین (شرف الدین) مصلح بین عبدالله بین مشرف سعدی شیرازی از بزرگان عرفان و ادب پارسی بین سال های ۶۰۵-۶۰۶ ه-ق در خانواده ای سرشناس و دیندار دیده به جهان گشود. در کودکی سایه پدر از سرش برفت و در دامان نیای مادری پرورش یافت.
وی نخست مقدمات علوم ادبی و شرعی را نزد دانشمندان و سخنوران نامی در شیراز آموخت و سپس به نظامیه بغداد که از معتبرترین مراکز علمی آن روزگار بود رفت.
پس از پایان دوره تحصیلات در نظامیه بغداد به سیر آفاق و انفس پرداخت که حاصل سفر طولانی قریب چهل ساله وی، دیدار از بین النهرین، شام، حجاز و شمال آفریقاست، او از جهانگردان معروف عصر خود بوده. تخلص او به سعدی به دلیل تولد وی در روزگار اتابک سعدبن زنگی و سعدبن ابی بکربن سعد زنگی ششمین پادشاه دودمان سلفر از اتابکان فارس می باشد. این شاعر و نویسنده عارف، ادیب و متفکر بزرگ ایرانی پس از بازگشت از سفر به زادگاه خود شیراز در ذی الحجه سال ۶۹۱-۶۹۴ه- ق وفات یافت و پیکر پاکش در خانقاهی که اکنون آرامگاه وی می باشد و در گذشته محل زندگی او بود، به خاک سپرده شد.
آثار شیخ سعدی
سعدی به آفرینش آثاری پرداخت که پیش از او نظیر نداشت و نقطه کمالی در شیوه شعر و نثر پارسی و روح وحدت بشری است. مهمترین اثر منثور او کتاب گلستان است که شامل قطعات فارسی و عربی می باشد و شاهکاری است در جهان ذوق و عرفان که نه تنها در ایران بلکه در اکثر ممالک اسلامی تا سال ها تدریس می گردید و در رأس آثار منظوم وی می توان از کتاب بوستان یا سعدی نامه وی یاد کرد که موضوع آن عرفان، اخلاق، تربیت، وعظ و تحقیق حقایق اصول زندگی است علاوه بر قصاید عربی و فارسی که نزدیک به هفت صد بیت در موعظه، نصیحت، توصیه و مدح پادشاهان و رجال عهد خود می باشد، غزلیات، بدایع، طیبات و مجالس پنج گانه در کتاب عظیم کلیات سعدی گرد آمده است. آثار سعدی به بیشتر زبان های زنده دنیا ترجمه شده و به چاپ رسیده است.
آرامگاه سعدی یا سعدیه
در سده های گذشته آرامگاه سعدی بارها تعمیر و مرمت شده و یک نکته قطعی این است که آرامگاه وی از ابتدا بقعه و باغ داشته است و عبارت بود از یک ساختمان ساده و دو طبقه آجری مرکب از چند اتاق که قبر سعدی در درون معجری چوبی قرار گرفته بود. در زمان کریم خان زند و در سال ۱۱۸۷ ه-ق ضمن اقدامات عمرانی در شیراز آرامگاه این بزرگوار بازسازی گردید. بنای فعلی آرامگاه سعدی از طرف انجمن آثار ملی در سال ۱۳۳۱ ه-ش با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری شده ساخته و بازگشایی گردید که رو به روی این هشتی ایوان زیبایی است که دری به آرامگاه دارد.
اشعار منتخب از سعدی
هزار جهد بکردم که سر عشق بپوشم
نبود بر سر آتش میسرم که نجوشم
به هوش بودم از اول که دل به کس نسپارم
شمایل تو بدیدم، نه عقل ماند، نه هوشم
به نام خداوند جان آفرین
حکیم سخن در زبان آفرین
خداوند بخشنده دستگیر
کریم خطا بخش پوزش پذیر
عزیزی که هرکز درش سربتافت
به هر در که شد هیچ عزت نیافت
شیراز در فاصله ۹۱۹ کیلومتری تهران واقع شده و مرکز استان فارس است. این شهرستان آب وهوای نسبتاً معتدل و فصولی منظم دارد. ناحیه شیراز از زمان‌های قدیم دارای اهمیت و اعتبار بوده و نام آن در الواح عیلامی مکشوف در تخت جمشید ذکر شده است. آرامگاه دو شاعر بزرگ ایران – سعدی و حافظ – در این شهر است و آرامگاه خواجو در کنار درواز ه شهر جای گرفته است.
شیراز طبق گفته‌ها در آغاز شهری با هسته میدانی که امروز ستاد نام دارد و خیابانی که قصرالدشت نام دارد، بوده و به مرور زمان توسعه یافته تا جایی که چندین روستای مجاور از جمله گلشن (کشن)و پودنک و احمدآباد و دینکان را در خود بلعیده است.
شیراز فرودگاهی داخلی و بین المللی در جنوب باختری خود دارد.
سوغات شیراز:
سوغات عمده شیراز آبلیمو و آبغوره می‌‌باشد. همین طور بهار نارنج شیراز زبانزد خاص و عام است. همینطور شیرازی‌ها نوعی پالوده به همان نام پالوده شیرازی دارند که یکی از بهترین انواع پالوده در ایران است. از انواع دیگر صنایع دستی می‌توان به خاتم‌کاری، منبت‌کاری، قالی و قالیچه اشاره کرد. خاتم این شهر معروف است.
تاریخچهٔ شیراز:
در افسانه ها آمده است که شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تأسیس کرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر، نام این دیار، “شهرراز” بوده که به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده است.
در حالی که بر اساس تحقیقات “تدسکو” شیراز به معنای مرکز انگور خوب است، “ابن حوقل”، جغرافی دان مسلمان قرن چهارم هجری، علت نامگذاری شیراز شباهت این سرزمین به اندرون شیر می داند، چرا که به قول او عموما” خواربار نواحی دیگر بدانجا حمل می شد و از آنجا چیزی به جایی نمی‌بردند. و بالاخره بنا به نوشته کتاب “صورالاقالیم”، از جهت وجود دام های بسیار در دشت شیراز، آنجا را “شیرساز” نامیده اند.
جاذبه های گردشگری فارس :
فارس سرزمین پارسیان است که مردم جهان ایران را با این نام و نشانی می شناسند. استان فارس یکی از پرجاذبه ترین و پرقدرت ترین مناطق گردشگری و توریستی جهان را تشکیل می دهد. در این استان تعداد ۲۸۸ مورد جاذبه ،شامل :
۱۴۸ مورد باستانی ، تاریخی ، مذهبی و فرهنگی ، ۱۲۵ مورد جاذبه طبیعی ،۱۵ مورد جاذبه تاریخی – طبیعی وجود دارد . شهر شیراز بعنوان مرکز استان از کهن ترین زمان تاریخی ایران وجود داشته است و لذا بیشترین آثار مهم تاریخی و فرهنگی را نیز در خود جای داده است . این شهر از زمان هخامنشیان وجود داشته است ، لیکن رونق آنرا در تاریخ بعد از ظهور و ورود اسلام می دانند. عمده این رونق در زمان دیلمیان ، اتابکان ، آل اینجو و ال مظفر وبخصوص در دوره زندیه اتفاق افتاده است .
آثار باستانی استان :
شامل نقوش برجسته ایلامی ، پاسارگاد، تخت جمشید ، دخمه سنگی ، قصرابونصر، نقوش ساسانی برم دلک ، آتشکده های ساسانی ، شهرمعروف شاپور(بیشابور) ، کاخ شاپور ، مجسمه شاپور ، تنگ چوگان ، آتشکده جره ، نقش رجب ، نقش رستم ، کاخ ساسان ، تنگ براق ، آتشکده کاویان ، دارابگرد و قعله دختر همه این آثار زمینه مطالعه تاریخی دانشمندان و مورخان داخلی و خارجی را فراهم کرده اند.
آثار تاریخی – فرهنگی استان :
شامل ارگ کریم خانی ، مدرسه خان ،دیوانخانه ، بازار وکیل ، حمام وکیل ، باغ های دلگشا، ارم ، عفیف آباد وغیره گهواره دید ، قلعه کریم خانی ، حافظیه ، آرامگاه سعدی ، آرامگاه خواجوی کرمانی ، سرای مشیر، مسجد وکیل ، آرامگاه های شیخ روزبهان ، سیبویه ، بابا کوهی ، موزه پارس ، بند امیر ومساجد.
بقاء متبرکه استان :
شامل دروازه قران ، بارگاه شاهچراغ ، بقعه سید میر محمد ، آستانه سید علاالدین حسین ، بارگاه شاه میر علی بن حمزه ،بقعه تاج الدین غریب ، بقعه بی بی دختران .
دیدنیهای طبیعی استان:
شامل آبشار مارگون ، پیربناب ، بوان ، بهشت گمشده ، آبشار کوهمره سرخی ، برم شش پیر ، دریاچه های فامور ، مهارلو و بختگان
نقش رستم:
شیراز صاحب یکی از گران بهاترین میراث باستانی تاریخ است که شامل آثار باقی مانده از دوران هخامنشی تا ساسانی و حتی بعد از آن است. در بین این آثار بخشی دچار آسیب های طبیعی و تعدادی دستخوش مداخله مخرب انسان شده و مقدار کمی از آن از آسیب مصون مانده است. یکی از این آثار با ارزش، نقش رستم نام دارد.
نقش رستم از آثار مهم تاریخی دوره های عیلامی، هخامنشی و ساسانی است که به علت در دسترس نبودن، آسیب کمتری دیده است. تنوع آثار در این منطقه چشم گیر است.
نقش رستم مجموعه ای از آثار است که در دل کوه ساخته شده است. در پایین کوه نقش های برجسته دوره ساسانی شامل هفت نقش حجاری شده از مجالس مختلف ساسانیان و بر بالای کوه آرامگاه شاهان هخامنشی را می توان یافت. چهار آرامگاه موجود در نقش رستم به داریوش اول، خشایارشاه، داریوش دوم و اردشیر اول تعلق دارند.
درآرامگاه داریوش اول سنگ نوشته های بزرگی به خط میخی وجود دارد که حاوی نیایش یزدان و مضامین مذهبی است. داریوش اول، نام کشورها و سرزمین های تابع خود و اندرزهای معنوی فراوانی را در این نوشته ها برشمرده است.
نقش های برجسته کوه که از دوران ساسانی مانده شامل تصاویر نرسی پسر شاپور اول، جنگ بهرام دوم با دشمن، پیروزی بهرام دوم بردشمن و مجلس اردشیر بابکان است.
یکی از نقوش، پیروزی هرمز دوم، پادشاه ساسانی را نشان می دهد که دشمن خود را با اسب روی زمین غلطانده است. بالای این نقش آثار دیگری به جا مانده است که از شواهد تاریخی می توان احتمال داد که نقش برجسته شاپور دوم معروف به شاپور ذوالاکتاف باشد.
مجلل ترین و بزرگ ترین حجاری عهد ساسانی در نقش رستم صحنه پیروزی شاپور اول بر والرین، امپراتور روم است که در در تاریخ ۲۴۲ تا ۲۷۱ میلادی رخ داده است. در این صحنه والرین در مقابل شاپور اول که با حشمت بر اسب نشسته زانو زده است.
از آثار دیگر باقی مانده در نقش رستم که از آسیب دوران مصون مانده می توان از بنایی موسوم به کعبه زرتشت نام برد که بنایی ازعهد هخامنشی است. در عصر شاپور اول ساسانی نوشته هایی به خط پهلوی اشکانی و ساسانی و یونانی بردیوارهای کعبه زرتشت حکاکی شده است.
کعبه زرتشت که به دلیل مکعبی شکل بودن بنا به این نام شهرت یافته، آتشکده ای بوده است که در تاریکی شب انوار آتش را به کوه و به آرامگاه های شاهان هخامنشی می تابانده است.
دقت و تراش منظم تخته سنگ های بزرگ سفید و تناسب شگرف این بنای مهم از مهارت استادان عهد هخامنشی حکایت می کند.
نقش رجب:
در سه کیلومتری شمال تخت جمشید، در سمت راست جاده، روبروی راهی که به نقش رستم می رود و در داخل شکافی در کوه، چند نقش برجسته چشم بازدید کنندگان را به خود معطوف می دارد.
این نقوش که از مهمترین آثار فرهنگی به جا مانده از اوایل دوره ساسانی می باشد و بر آثار ساسانی در نقش رستم تقدم دارد، نش رجب نامیده شده است.
علت نام گذاری این محل به نام نقش رجب، جز شهرت محلی دلیل دیگری ندارد فقط مرحوم فرصت الدوله شیرازی در کتاب آثار عجم ذکر نموده این محل به نام نقش قهرمان نیز خوانده شده است.
آثار نقش رجب:
حجاری های نقش رجب شامل چهار نقش برجستۀ تاجگذاری اردشیر بابکان، تصویر کرتیر( موبد بزرگ و مقتدر اوایل دوره ساسانی)، نقش شاپور اول، درباریانش و تاجگذاری شاپور اول ساسانی می باشد.
تاج گذاری اردشیر بابکان
این نقش برجسته باشکوه، مراسم تاجگذاری اردشیر بابکان سر سلسله شاهنشاهی ساسانی را نشان می دهد. اردشیر در حال ادای احترام، حلقه شاهی را از اهورا مزدا که برسم (گیاه مقدس) در دست دارد، دریافت می دارد.
بین اهورا مزدا و اردشیر، نقش دو کودک دیده می شود. نفر سمت چپ احتمالا هرمز اول است که حامل افسر شهریاری می باشد و نفر سمت راست به روشنی می تواند جانشین یا نمادی از اهورا مزدا باشد. پشت سر شاه تصویر حجاری شده یکی از بزرگان دوره ساسانی که در تمام نقش برجسته های اردشیر حضور دارد در حالی که مگس پرانی بر روی سر سرور خود گرفته با نشان مخصوص بر روی کلاهش نمودار می باشد و شخصی که دستش را به ادای احترام بالا برده ولیعهد و فرزند اردشیر، شاپور اول ساسانی می باشد. پشت سر اهورا مزدا دو نفر از بانوان سلطنتی که به وسیله ستونی از ین نقش برجسته مجزا شده اند به طور جداگانه مراسم احترام را به جا می آوردند. در این مجلس، کتیبه پهلوی آسیب های دیده ای در نزدیک نقش اردشیر حجاری شده که مضمون ترجمه قسمت خوانای آن چنین می باشد:
« آیین زرتشت از بین رفته بود من که شاهنشاهم آن را از نو برقرار نمودم».
کرتیر، موبد موبدان:
این نقش تصویر کرتیر موبد معروف و مقتدر دوره ساسانی را در حالی که دست راست خود را به ادای احترام بالا برده و به طرز زیبایی حجاری شده نشان می دهد. در این نقش کتیبه ای به زبان پهلوی که ۲۵ سطر آن خوانا است و چند سطر آخر آن محو گردیده به چشم می خورد. کریتر در این کتبه ضمن معرفی خود به تعریف خدماتی که در راه دین زرتشت انجام داده می پردازد. شایان ذکر است این نقش در پشت نقش اردشیر در زمانی بعد از نقش اصلی حجاری شده است.
تاجگذاری شاپور اول ساسانی:
در سمت راست، نقش برجسته شاپور اول ساسانی و اهورا مزدا، هر دو سوار بر اسب حجاری گردیده و شاپور را در حال گرفتن حلقه شهریاری از دست اهورا مزدا نشان می دهد که متاسفانه صورت های این نقوش به شدت آسیب دیده اند. اسب ها روبروی هم در حالی که دستان خود را بالا گرفته اند، زیبایی خاصی به این مجلس می دهند.
شاپور اول ساسانی با درباریانش
نقش سمت چپ، شاپور اول سوار بر اسب و ۹ نفر از بزرگان سلطنتی را که پشت سر وی ایستاده اند نشان می دهد که علامت خاندان های بزرگ و اسپهبدان بر روی کلاه سه نفر از این نه نفر نمودار می باشد. نخستین فرد ایستاده در پشت سر اسب شاپور، هرمز اول ساسانی می باشد که با نشانه جانشین شاهی که بر روی کلاهش دیده می شود، معرفی می گردد. بر سینه اسب شاپور، کتیبه ای به سه زبان دیده می شود که ترجمه آن چنین است:
« این پیکری است از بغ مزدا پرست- خدایگان شاپور، شاهان شاه ایران وانیران که چهره از یزدان دارد، فرزند بغ مزداپرست خدایگان اردشیر شاهان شاه که چهره از یزدان دارد، نواده خدایگان پاپک شاه».
صورتهای این نقش مانند نقوش تاجگذاری به شدت آسیب دیده و خراب گردیده است.
موزه هفت تنان:
شیراز، مرکز استان فارس به داشتن مصفاترین باغ های پر گل و ریحان، شهرت جهانی دارد. این شهرت برگرفته از تاریخ و ادبیات کهن ایران است که مدیون شاعران بلند پایه شیرازی همچون حافظ و سعدی است اما بدون تردید بخش مهمی از دیدنی های شیراز میراث بازمانده از دوران حکومت زندیه است که باعث شد شیراز به پایتختی برگزیده شود.
تکیه هفت تنان که یکی دیگر از بناهای کریم خان زند می باشد، باغ مصفایی است که در شمال آرامگاه حافظ در دامنه کوه تخت ضرابی (کوه چهل مقام) قرار گرفته و علت نامگذاری این بنا به هفت تنان، وجود هفت قبر از هفت عارف در این باغ است، که کریم خان زند روی هر کدام، سنگ بزرگ بدون کتیبه ای نصب کرده است.
قسمت جالب و تاریخی این بنا تالاری است که سقف آن بر دو ستون بزرگ یکپارچه استوار گردیده است و در طاقچه های بالایی این تالار، ۵ مجلس با رنگ و روغن بر روی گچ نقاشی شده و به سهم خود از شاهکارهای نقاشی دوران زندیه است که در سال های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ ه- ش توسط نقاش و هنرمند فقید شادروان محمد باقر جهانمیری به همان طرح و نقش قدیمیش تعمیر و تجدید گردید.
این ۵ مجلس به تریبت عبارتند از: اول درویشی با تبرزین و کشکول و محاسن سفید، دوم حضرت موسی در حال شبانی، سوم منظره شیخ صنعان و دختر ترسا، چهارم مجلس حضرت ابراهیم و پنجم که درویش جوانی را نشان می دهد.
غیر از این ۵ مجلس، بر در و دیوار تالار نامبرده، نقش و نگارهای ظریف با رنگ های مطبوع و ملایمی نقاشی شده که حکایت از تزئینات عالی سقف و دیوار تالار دارد. از اره های تالار با سنگ های مرمر لیمویی رنگ پوشانده است.
بر روی سنگی بزرگ و یکپارچه دو ستون نظیر ستون های آرامگاه حافظ قرار گرفته که بر روی آن با طرح و رنگ ملایم و مطبوعی گل و برگ هایی نقاشی گردیده است. دو اطاق در طرفین تالار قرار دارد که آن نیز دارای نقاشی های قدیمی است که به تدریج محو شده، نقاشی تالار بزرگ هفت تنان در همان زمان کریم خان زند مرمت شده است.
حوض بزرگی در وسط عمارت اصلی به چشم می خورد که در گذشته از آب رکن آباد پر می شده است. اطراف تکیه هفت تنان گورستانی بوده که هم اکنون سنگ قبر چند شخصیت معروف عرفانی در آنجا دیده می شود.
در حال حاضر از ین عمارت و باغ به عنوان گنجینه سنگ های تاریخی استفاده می شود. سنگ های موجود در این گنجینه متعلق به قرون سوم تا یازدهم ه- ق است که با انواع خطوط کوفی، ثلث، نستعلیق، دیوانی، توقیع، تعلیق- نسخ و… به طرز زیبایی تزئین شده اند.
موزه تخت جمشید:
استان فارس به سرزمین تاریخ باستان ایران شهرت دارد. این استان میراثی گران بها از هزاره های متمادی قبل از ظهور اسلام در خود حفظ کرده است که سالانه جهانگردان زیادی را به بازدید از این آثار فرا می خواند.
صرفنظر از بناهای باستانی فراوانی که در گوشه و کنار این استان برای بازدید ایران گردان آغوش گشوده است. موزه های پر رونق متعددی نیز در شیراز بر این جاذبه افزوده است. یکی از زیباترین موزه های شیراز،موزه تخت جمشید نام دارد. این موزه در واقع بنایی است که در سال ۱۳۱۱ شبیه به یکی از بناهای باستانی عهد هخامنشی باز سازی شده است، تا هم مورد استفاده علمی داشته باشد و هم نمادی از تخت جمشید را در خود نگه دارد.
محل ساختمان موزه، کاخ حرمسرای خشایارشاه از شاهان هخامنشی بوده است. بنای جدید بر اساس شواهد و قراین تاریخی و باستان شناسی شبیه همان کاخ ساخته شده است بنا یک تالار اصلی با دوازده ستون و دو تالار جنبی داشته است.
تالارها، سردرها و درگاهها به شیوه عصر هخامنشی و منقوش به نقش شاهان و سرداران آن زمان بازسازی شده است. نقوشی که در این بنا دیده می شود یادآور همان نقوشی است که در تخت جمشید دیده می شود.
موزه تخت جمشید، پس از اتمام بنا در سال ۱۳۱۶ افتتاح شد و امروزه علاوه بر آثار باز یافته در تخت جمشید، آثاری از دو دوره ما قبل تاریخ و دوره اسلامی را نمایش می دهد. به عبارت دیگر، این موزه به سه بخش جداگانه تقسیم شده است.
در اصلی ترین بخش موزه، أشیایی که در تخت جمشید به دست آمده به نمایش گذاشته شده است این أشیا عمدتاً در حفاری های محوطه تخت جمشید پیدا شده اند.
آثار گلی سنگی و فلزی شامل لوح های منقوش به خط میخی، سر و اندام سنگی حیوانات، سر نیزه، پیکان، شمشیر، دهنه اسب و ظروف مختلف شامل بشقاب، سینی، لیوان گلدان و هاون در این قسمت نمایش داده می شود.
در بخش دیگری از این موزه اشیایی ارایه شده است که مربوط به دوره اسلامی و در حفاری های شهر باستانی استخر کشف شده است.
در میان این آثار می توان از ظروف سفالی مزین به نقوش رنگی و خط کوفی، کوزه های بدون لعاب و ظروف شیشه ای نام برد.
در بخش دیگری از این موزه، آثار کشف شده از دوران ما قبل تاریخ نگهداری می شود. از جمله این آثار می توان به ظروف و مجسمه های سفالی و ابزار سنگی متعلق به دوران حد فاصل بین هزاره چهارم تا هزاره اول قبل از میلاد اشاره کرد.
موزه پارس:
شیراز به داشتن بناهای فراوان از دوران قبل از اسلام و عصر اسلام شهرت دارد. بخشی از این بناها امروزه به موزه هایی تبدیل شده اند که آثار گرانبهای تاریخی مکشوفه در استان فارس را به نمایش گذاشته اند. از جمله این بناهای زیبا که به موزه تبدیل شده اند می توان از عمارت کلاه فرنگی نام برد.
عمارت کلاه فرنگی در میان باغ زیبایی به نام باغ نظر بنا شده است و در روزگار وکیل این عمارت باشکوه محل پذیرایی میهمانان و سفیران خارجی و مراسم رسمی و اعیاد مختلف بوده است. بنا به وصیت کریم خان زند، جسد وی را در شاه نشین شرقی عمارت دفن کردند و آن را آرامگاه وکیل نامیدند.
این عمارت مشتمل بر هشت ضلع است که بوسیله اره های سنگی یکپارچه و تزیینات کاشی کاری بانقوش اسلیمی، گل و مرغ، مناظر شکارگاه و صحنه های الهام گرفته از قصه ها و داستان های قدیمی تزیین شده است . داخل بنا شامل یک تالار، مرکزی گنبد دار و چهار شاه نشین جانبی است که حد فاصل آنها یک اتاق قرار دارد.
سطوح داخلی عمارت شامل طاق ها، میان طاق ها، مقرنس کاری ها و طاقچه ها است که تمامی نقوش داخل عمارت مشتمل بر طرح های اسلیمی و گل و مرغ می باشد و در میان تالار یک حوض یکپارچه از سنگ مرمر قرار دارد.
این عمارت از سال ۱۳۱۵ شمسی به موزه تبدیل و عنوان پارس بر آن نهاده شد. آثار و اشیا موجود در آن، شامل اشیا ماقبل تاریخ، تاریخی و دوران اسلامی است. از جمله این آثار ظروف سفالی، مفرغی، کتب خطی، تابلوهای نقاشی و آثار لاکی مربوط به ادوار مختلف می باشد.
حمام وکیل:
از دوره حکومت کریم خان زند که خود را وکیل الرعایا می خواند، آثار زیبا و مجموعه های بزرگی در شهر شیراز بر جای مانده است. افزون بر بناهای حکومتی، عمارت های تشریفاتی و قصرهای محل سکونت که در گوشه و کنار این شهر دیده می شود، می توان از تعدادی مسجد، بازار و کاروانسرا نیز که همگی به نام وکیل یا زند خوانده می شوند.
یکی از این بناها حمام وکیل نام دارد که در غرب مسجد وکیل ساخته شده است. این حمام بزرگ از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود برخوردار است.
برای مثال، ورودی حمام کوچک است و با شیبی ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد می رسد. ورودی به رختکن، زاویه دار ساخته شده و همه این ملاحظات برای این بوده است که از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود.
سربینه حمام یک هشت ضلعی منظم است که هشت ستون یک پارچه سنگی در وسط سقفی گنبدی قرار گرفته اند.
گرم خانه با سنگ فرش پوشیده شده است اما جالب توجه این که در زیر این سنگ فرش دالان های کم عرض و باریکی ساخته شده که هوای گرم و بخار آب در آن جریان می یافته است تا کف حمام زودتر گرم شود. در جنوب گرم خانه، خزینه قرار دارد که دو دیگ بزرگ برای گرم کردن آب داشته است. در دو طرف محوطه گرم خانه دو شاه نشین و در دو طرف خزینه دو حاکم نشین ساخته شده است. در وسط هر حاکم نشین نیز حوضی از سنگ مرمر دیده می شود.
در زیر گنبد نقوش آهک بری زیبایی است که داستانهای آنها از مذهب، سنت، علائق و رویاهای مردم این دیار سرچشمه می گیرد.
حافظیه:
برسر تربت ما چون گذری همت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد شد
خواجه شمس الدین محمد شیرازی غزل سرای بزرگ متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب در آغاز سده هشتم هجری در شیراز متولد و در سال ۷۹۱ یا ۷۹۲ ه. ق در شیراز درگذشت.
تا آن جایی که می دانیم در سال ۸۵۶ ه.ق یعنی ۶۴ سال پس از در گذشت حافظ، گنبدی بر تربت وی افراشته شد که در جلوی آن حوضی بزرگ قرار داشت که از آب رکنی پر می گشت. در سال ۱۱۸۹ه.ق کریم خان زند بر مقبره حافظ عمارتی زیبا بنا کرد که مشتمل بر تالاری با چهار ستون سنگی یکپارچه و بلند و باغی بزرگ در جلو آن بود و بر تربت حافظ سنگی مرمرین نهاده شد که هنوز موجود است.
دو غزل از حافظ به خط حاج آقاسی بیگ افشار بر آن نوشته شده است که مطلع آن دو غزل چنین است:
مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم
طایر قدسم و از دام جهان برخیزم
ایدل غلام شاه جهان باش و شاه باش
پیوسته در حمایت لطف اله باش
حافظ در جوانی به آموختن قرآن و ادبیات عرب علوم انسانی رو آورد و در تفسیر کلام حکمت و ادب سر آمد بزرگان عصر خویش شد. بعد از عمارتی که کریم خان زند بر مقبره حافظ ساخت در طول یکصد و شصت سال تعمیرات متعددی به وسیله اشخاص خیرخواه انجام گرفت تا آنکه در سال ۱۳۱۵ به کوشش شادروان علی اصغر حکمت بنای کنونی با بهره گیری از عناصر معماری روزگار کریم خان زند و یادمانهای حافظیه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شد و به اجرا در آمد.
این مکان از دیرباز قبله اهل دل و زیارتگاه عاشقان دور و نزدیک بوده است و در جوارش عرفا و شعرای نامداری به خاک سپرده شده اند.
دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند
واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
سحرم دولت بیدار ببالین آمد
گفت برخیزد که آن خسرو شیرین آمد
غزل حافظ مظهر خیال انگیزترین اندیشه های ژرف انسانی است که در قالب واژه های زیبا و روان شاعرانه جلوه ای یگانه و جاودانه یافته است که به زبان های گوناگون نیز ترجمه شده است.
تخت جمشید:
تخت جمشید نام محلی پایتخت داریوش بزرگ است که یونانیان آن را پرسه پلیس می خواندند و آثار آن از با شکوه ترین مجموعه های تاریخ ایران و جهان است. این بنا در زمان داریوش اول از پادشاهان هخامنشی در سال ۵۱۸ ق.م به قصد ایجاد پایتخت در جلگه مرودشت بر دامنه کوه مقدس رحمت (کوه مهر) بنیان نهاده شد و ساخت آن ۱۲۰ سال به طول انجامید.
مجموعه تخت جمشید به وسعتی حدود ۱۳۵۰۰۰ متر مربع و تماماً از سنگ ساخته شده است، در حد فاصل سنگها از هیچ گونه ملاتی استفاده نشده اما در بعضی نقاط، سنگها را با بست های آهنی به نام دم چلچله ای به هم اتصال داده اند. مجموعه تخت جمشید شامل هفت کاخ، تالار، نقوش برجسته، پلکانها، ستونها، و دو آرامگاه سنگی است.
کاخ آپادانا
مهمترین کاخ از لحاظ وسعت، ارتفاع و مهارت معماران سازنده آن، کاخ آپادانا یا کاخ داریوش است. کاخ آپادانا دارای ۷۲ ستون و به ارتفاع ۲۰ متر و دو رشته پلکان بزرگ می باشد که در سمت شمال و شرق آن قرار دارند و حجاری ایوانهای آن از شاهکارهای هنری بی نظیر وگران بهای دوره هخامنشیان محسوب می گردد.
کاخ مرکزی
در جنوب شرقی آپادانا کاخ چهار گوش دیگری قرار دارد که چون وسط سایر کاخ های تخت جمشید قرار گرفته آن را کاخ مرکزی می نامند. این کاخ به قصر سه دروازه نیز معروف است.
کاخ هدیش
کاخ هدیش از کاخ های اختصاصی خشایارشاه است که در سمت جنوب تخت جمشید بر بالای صخره ای مرتفع قرار گرفته است.
کاخ تچر
ساختمان کاخ اختصاصی داریوش یا تچر در جنوب آپادانا واقع شده که به علت صیقلی و شفاف بودن سنگهای آن به تالار آیینه نیز معروف است.
تالار صدستون
تالار صد ستون بزرگترین کاخ پذیرایی خشایار شاه می باشد که وسعت آن ۴۹۰۰ متر مربع بوده و از صد ستون سنگی تشکیل شده است. این تالار دارای ۸ درگاه ورودی و خروجی بوده و به تالار تخت نیز معروف است. جمعاً بیش از سه هزار نقش برجسته در ساختمان ها و مقبره های تخت جمشید وجود دارد که به طرز خارق العاده ای هماهنگ می باشند. ستون های تخت جمشید از عناصر مهم دوران هخامنشی است.
دروازه خشایارشاه
پس از عبور از پلکان های ورودی با تالاری مواجه می شویم که ۵/۶۱۲ متر مربع وسعت دارد و نقش دو جفت گاو بالدار عظیم الجثه را بر در نگهبان درگاه های غربی و شرقی آن حجاری کرده اند.در قسمت بالای تخت جمشید در دامنه کوه رحمت دو آرامگاه وجود دارد که آرامگاه اردشیر دوم و اردشیر سوم می باشد. تخت جمشید حدود دویست سال محل سکونت شاهان بوده و در ۳۳۰ ه- ق اسکندر مقدونی عمداً آن را سوزاند تا امید پارسیان برای زنده ماندن دولتشان را نابود کند، پس از آن تخت جمشید متروک گردیده است.
ارگ کریم خان:
کریم خان زند، سر سلسله خاندان زند که خود را وکیل الرعایا می خواند، شیراز را که یکی از شهرهای مهم ایران و مرکز استان فارس است مقر حکومتی خود قرار داد و به ساختن بناهای حکومتی و عام المنفعه پرداخت. یکی از مهمترین و بزرگ ترین بناهای این دوره ارگ کریم خان است که با زیر بنای ۴۰۰۰ متر مربع، در زمینی به وسعت ۱۲۸۰۰ متر مربع بنا شده است. دیوارهای آجری این بنا ۱۲ متر ارتفاع دارد و در هر گوشه آن برجی به ارتفاع ۱۴ متر ساخته شده است. نمای بیرونی بنا ساده است و تنها بر روی بدنه دیوارها و برج ها نقوش آجری هندسی دیده می شود. بر خلاف نمای ساده بیرونی که مشخصه بناهای عهد کریم خان است، ساختمان های داخل ارگ از نماهای زیباتری برخوردارند و با نقوش اسلیمی، ترنج و گل و مرغ و با رنگ های زنده و آب طلا تزیین شده است. بر سردر ارگ، طرح کاشی کاری هفت رنگ زیبایی از داستان کشته شدن دیو سفید به دست رستم نقش بسته است که متعلق به دوران قاجاریه می باشد.
ضلع شرقی ارگ مسکونی نبوده و با مرکزیت در و هشتی ورودی به دو قسمت تقسیم شده است، ساختمان های مسکونی ارگ در سه ضلع شمالی (زمستان نشین)، جنوبی (تابستان نشین) و غربی (چهار فصل) بنا شده است.
ستون های ایوان ها از سنگ یک پارچه بوده است. در هر ضلع مسکونی ارگ شش اتاق بزرگ یک طبقه و شش راه پله دو طبقه وجود دارد. از اره بخشی از بناهای ارگ از سنگ مرمر سبز رنگ بسیار زیبایی پوشیده شده، همچنین درهای خاتم و آینه های بزرگ زیبا در ارگ بکار رفته بود که متاسفانه همگی به دستور آقا محمد خان قاجار به تهران حمل شد. حتی تعدادی از ستون های یک پارچه سنگی را به تهران منتقل کرده و به جای آنها ستون های چوبی کار گذاشته اند.
در گوشه جنوب شرقی ارگ حمام خصوصی کریم خان زند قرار دارد که از چند بخش تشکیل شده است و عبارتند از:
سربینه (رختکن)، گرم خانه، خزینه و راهروهای ارتباطی آنها. سقف حمام نیز با آهک بریهای زیبا تزیین شده است.
آرامگاه سعدی:
افصح المتکلمین ابومحمد مشرف الدین (شرف الدین) مصلح بین عبدالله بین مشرف سعدی شیرازی از بزرگان عرفان و ادب پارسی بین سال های ۶۰۵-۶۰۶ ه-ق در خانواده ای سرشناس و دیندار دیده به جهان گشود. در کودکی سایه پدر از سرش برفت و در دامان نیای مادری پرورش یافت.
وی نخست مقدمات علوم ادبی و شرعی را نزد دانشمندان و سخنوران نامی در شیراز آموخت و سپس به نظامیه بغداد که از معتبرترین مراکز علمی آن روزگار بود رفت.
پس از پایان دوره تحصیلات در نظامیه بغداد به سیر آفاق و انفس پرداخت که حاصل سفر طولانی قریب چهل ساله وی، دیدار از بین النهرین، شام، حجاز و شمال آفریقاست، او از جهانگردان معروف عصر خود بوده. تخلص او به سعدی به دلیل تولد وی در روزگار اتابک سعدبن زنگی و سعدبن ابی بکربن سعد زنگی ششمین پادشاه دودمان سلفر از اتابکان فارس می باشد. این شاعر و نویسنده عارف، ادیب و متفکر بزرگ ایرانی پس از بازگشت از سفر به زادگاه خود شیراز در ذی الحجه سال ۶۹۱-۶۹۴ه- ق وفات یافت و پیکر پاکش در خانقاهی که اکنون آرامگاه وی می باشد و در گذشته محل زندگی او بود، به خاک سپرده شد.
آثار شیخ سعدی
سعدی به آفرینش آثاری پرداخت که پیش از او نظیر نداشت و نقطه کمالی در شیوه شعر و نثر پارسی و روح وحدت بشری است. مهمترین اثر منثور او کتاب گلستان است که شامل قطعات فارسی و عربی می باشد و شاهکاری است در جهان ذوق و عرفان که نه تنها در ایران بلکه در اکثر ممالک اسلامی تا سال ها تدریس می گردید و در رأس آثار منظوم وی می توان از کتاب بوستان یا سعدی نامه وی یاد کرد که موضوع آن عرفان، اخلاق، تربیت، وعظ و تحقیق حقایق اصول زندگی است علاوه بر قصاید عربی و فارسی که نزدیک به هفت صد بیت در موعظه، نصیحت، توصیه و مدح پادشاهان و رجال عهد خود می باشد، غزلیات، بدایع، طیبات و مجالس پنج گانه در کتاب عظیم کلیات سعدی گرد آمده است. آثار سعدی به بیشتر زبان های زنده دنیا ترجمه شده و به چاپ رسیده است.
آرامگاه سعدی یا سعدیه
در سده های گذشته آرامگاه سعدی بارها تعمیر و مرمت شده و یک نکته قطعی این است که آرامگاه وی از ابتدا بقعه و باغ داشته است و عبارت بود از یک ساختمان ساده و دو طبقه آجری مرکب از چند اتاق که قبر سعدی در درون معجری چوبی قرار گرفته بود. در زمان کریم خان زند و در سال ۱۱۸۷ ه-ق ضمن اقدامات عمرانی در شیراز آرامگاه این بزرگوار بازسازی گردید. بنای فعلی آرامگاه سعدی از طرف انجمن آثار ملی در سال ۱۳۳۱ ه-ش با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری شده ساخته و بازگشایی گردید که رو به روی این هشتی ایوان زیبایی است که دری به آرامگاه دارد.
اشعار منتخب از سعدی
هزار جهد بکردم که سر عشق بپوشم
نبود بر سر آتش میسرم که نجوشم
به هوش بودم از اول که دل به کس نسپارم
شمایل تو بدیدم، نه عقل ماند، نه هوشم
به نام خداوند جان آفرین
حکیم سخن در زبان آفرین
خداوند بخشنده دستگیر
کریم خطا بخش پوزش پذیر
عزیزی که هرکز درش سربتافت
به هر در که شد هیچ عزت نیافت
0 نظرات:
ارسال یک نظر