شاه گلی تبریز = ائل گلی تبریز = استخر مردم = استخر شاه

ایل‌گلی (استخر مردم) که پیش‌تر شاه‌گلی (استخر شاه) خوانده می‌شد، یکی از بوستان‌های بزرگ و تاریخی ایران است در ناحیهٔ جنوب شرقی شهر تبریز واقع شده‌است و مهم‌ترین تفرجگاه مردم تبریز و مسافران این شهر محسوب می‌شود.

مساحت استخر ایل‌گلی ۵۴٬۶۷۵ متر مربع می‌باشد و این استخر در دامنهٔ تپه‌ای قرار گرفته‌است که با پله‌های متعدد، نهرهای آب و همچنین فضای سبز مناسب، به‌صورت گردشگاهی عمومی درآمده‌است.


کاخ ایل‌گلی همانند شبه‌جزیره‌ای کوچک در میان استخر ایل‌گلی قرار گرفته‌است و به وسیلهٔ یک خیابان به حاشیهٔ استخر متصل می‌گردد. درختان متعددی در اطراف این استخر وجود دارند که از قدمت تاریخی فراوانی برخوردارند.

دربارهٔ تاریخ بنای ایل‌گلی اطلاعات زیادی وجود ندارد؛ ولی کاخ مذکور براثر فرسودگی ناشی از گذشت زمان و رطوبت ناشی از آب استخر در سال ۱۳۴۶ خورشیدی تخریب و در سال ۱۳۴۹ خورشیدی کاخ دوطبقه‌ای با سبک و سیاق عمارت قدیمی احداث گردید و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ایل‌گلی به‌مدت چندسال تعطیل شد و بلااستفاده ماند. ولی پس از مدتی این مکان بازگشایی گردید و هم‌اکنون مردم تبریز همانند روزهای پیش از انقلاب، در روزهای تعطیل و مناسبت‌های گوناگون در این مکان حضور می‌یابند.

«نادر میرزا» دربارهٔ ایل‌گلی می‌نویسد: «این آبگیر در اوایل حکومت قاجار، ملک یک سلسله از مساوات تبریز و انباشته از خاک و ریگ بود. قهرمان میرزا پسر هشتم عباس میرزا نایب‌السلطنه که در آن هنگام حکمران آذربایجان بود، آن ملک را در مقابل سالی سی و پنج خروار غله بخرید. سپس در آبادی و عمران آن همت گماشت».

اعتمادالسلطنه نیز در این‌باره می‌نویسد: «عمارت دریاچه عبارت از کلاه‌فرنگی دوطبقهٔ بسیار آبادی است و بزرگی این دریاچه به درجه‌ای است که به‌قدر دو آسیا سنگ آب در آن وارد می‌شود؛ ولی مدت شش ماه از آب پر می‌گردد.»

میدان شهرداری تبریز - میدان ساعت تبریز

میدان شهرداری (ساعت) در مقابل کاخ شهرداری تبریز معروف به «ساختمان ساعت» واقع شده‌است. مردم به این میدان «ساعات قاباغی»(جلوی ساعت) می‌گویند. این میدان در تقاطع خیابان‌های ارتش و خیابان امام (پهلوی سابق) قرار دارد.

وجه تسمیه این میدان به‌سبب شهرت ساعت تعبیه شده بر عمارت شهرداری می‌باشد.

این میدان تا سال ۱۳۲۴ چهارراه بود. در زمان حکومت ملی آذربایجان میدان آن ساخته شد و تندیس نیمتنه باقرخان سالار ملی در آنجا نصب شد. پس از سقوط حکومت ملی این تندیس برداشته‌شد و مجسمهٔ محمدرضاشاه را در آن‌جا قرار دادند.

این میدان از میادین اصلی شهر تبریز به‌شمار می‌آید.

خانه مشروطیت تبریز

 

یادگاری گرانقدر از انقلاب مشروطه خانه و موزه مشروطه در محله راسته كوچه است . خانه مشروطه واقع در محله قدیمی راسته كوچه از ابنیه تاریخی دوره قاجار است كه تاریخ بنای آن به سال 1245 شمسی می رسد . بانی این خانه مرحوم حاج مهدی كوزه كنانی از بازرگانان خوشنام تبریزی بود كه به پاس خدمات و مجاهداتش در انقلاب مشروطیت به لقب (ابوالمله) از او یاد شده است. مرحوم كوزه كنانی حامی بزرگ نهضت ازادیخواهی مردم آذربایجان در آن روزهای سخت و سرنوشت ساز بود كه حتی خانه شخصی خود را نیز به عنوان پایگاهی مطمئن در اختیار مجاهدین مشروطه قرار داد . پنجره های زیبای ارسی نمایی جلوه انگیز و محتشم به بنا بخشیده است .

نظر به جایگاه شهر تبریز در پیروزی انقلاب مشروطیت و نقشی كه خانه كوزه كنانی یا خانه مشروطه در این نهضت بزرگ ایفا كرده است سازمان میراث فرهنگی كشور موزه مشروطه را در سطح ملی در همین خانه دایر نموده است . بنا بر این از سال 1375 با تبدیل بخشهایی از بنا به موزه اسناد ، تصاویر و یادگارهای با ارزشی از دوران مشروطه و رهبران این انقلاب در آن نگهداری می شود.



از مهمترین اسناد و اموالی كه در موزه مشروطه وجود دارد می توان به تپانچه كمری ستارخان ، قلمدان و عینك و دستخط شهید ثقه الاسلام ، دفترچه هزینه های نهضت مشروطه به قلم حاج مهدی كوزه كنانی ، مهر انجمن های انقلابی آذر بایجان ،فرش و تابلو فرشهای مشروطه ، اقسام مجلدات و روزنامه های دوران انقلاب مشروطه و ... یاد كرد. در این موزه تندیس هایی از شخصیت ها و مجاهدین صدر مشروطیت همچون ستارخان ، باقرخان ، میرزامهدی كوزه كنانی ، حسین خان باغبان ، علی مسیو ، شهید ثقه الاسلام ، جهانگیر خان صور اسرافیل ، میرزا ابراهیم اقا صبا ، میرزا اسماعیل نوبری و ... به نمایش گذاشته شده است و تصاویر بسیار تاریخی و قیمتی از دوران انقلاب مشروطه زینت بخش دیوارهای این خانه تاریخی می باشد.

موزه قاجار تبریز

شهر تبریز در دوره های مختلف تاریخ ایران دارای ارزش و اهمیت خاصی بوده که در دوره ایلخانان و قاجار این شکوه به اوج خود رسیده است. در 1218 ه.ق که عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلیشاه گردید، این شهر رسماً ولیعهد نشین شد. در دوره جنگهای ایران و روس، تبریز مرکز ثقل و مقر فرماندهی بوده است.
از دوره قاجار بناهای زیبائی در این شهر به یادگار مانده است که خانه امیرنظام یکی از این بناهاست. این خانه در محله ششگلان که یکی از محلات قدیمی تبریز است قرار دارد.
در دوره قاجار عمارتهای بسیار زیبائی در این محله احداث شده بود که خانه امیرنظام گروسی یکی از باارزشترین بازمانده های این خانه های تاریخی است، که هنوز هم با صلابت و عظمت خاصی خودنمائی می کند. این عمارت که اکنون به عنوان موزه قاجار استفاده می شود در دوره ناصرالدین شاه و در زمان پیشکاری امیر نظام گروسی* و توسط وی بنا گردیده است. در خاطرات ناصرالدین شاه در سفرسوم وی به فرنگ از این خانه توصیف فراوان شده است.
منابع حاکی از آن است که در دوره های بعد نیز والیان آذربایجان در این عمارت سکونت داشته اند. این قسمت از خانه که اکنون باقی مانده است تنها بخشی از این عمارت زیباست و متأسفانه بخشهای دیگر آن تخریب شده است.
در دوره پهلوی از این خانه به عنوان اداره دارائی و اداره فرهنگ استفاده شده و در سال 1370 شمسی توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری گردیده است.
با توجه به آسیبهای جدی که به بنا وارد شده بود، با حفظ ویژگیهای معماری بنا و شاخصهای سنتی مورد بازسازی قرار گرفت و در اردیبهشت ماه سال 1385 شمسی پس از اتمام عملیات ساختمانی به عنوان موزه قاجار مورد بهره برداری قرار گرفت.

ویژگیهای معماری :
عمارت امیرنظام در دو طبقه و با زیربنای 1500 متر مربع ساخته شده است. ساختمان مشتمل بر دو حیاط اندرونی و بیرونی است که باغچه ها و حوض ها زیبائی آنرا دوچندان می کند.
16 ستون با سرستون های زیبا ایوان سراسری را نگه داشته اند. در طبقه بالا پنجره های مشبک اروسی با شیشه های رنگی، گچبری های نمای شمالی و جنوبی، همچنین آینه کاری ها و گچبری های تالارهای داخلی و طنبی ها به زیبائی مجموعه می افزایند. در زیرزمین حوضخانه ای وسیع وجود دارد که یکی از زیباترین قسمتهای بنا است. ستون های استوار حوضخانه و آجرکاری سقف آن بسیار چشمگیر است.

*امیرنظام گروسی یکی از رجال برجسته ایران در دوره قاجار بود که همواره مناصب مهم حکومتی داشته است. در زمانی که سفیر ایران در فرانسه بود، دستگاه ضرب سکّه را به ایران آورد. در زمان ناصرالدین شاه پیشکار آذربایجان شد، در جریان نهضت تنباکو نقش مثبتی را ایفا نمود؛ در سالهای پایانی عمر به ماهان کرمان تبعید شد و در همانجا درگذشت.

موزه تبریز

موزه آذربایجان در خیابان امام شهر تبریز و در جوار مسجد کبود واقع گردیده است. این موزه در حال حاضر با برخورداری از سه سالن نمایش به ابعاد 12×37 و چند اطاق اداری و کتابخانه یکی از بزرگترین موزه های کشور محسوب می شود. کل زیر بنای موزه آذربایجان 2400 متر مربع می باشد.

از سه سالن موجود موزه آذربایجان شامل: زیرزمین، طبقه اول و دوم به عناوین نمایشگاهی دائمی آثار هنری ، باستان شناسی، مردم شناسی و مشروطیت بهره برداری می شود. در سالن طبقه ی اول که مهمترین سمت موزه محسوب می شود سالینه های متنوع و آثار مفروغی از هزاره پنجم قبل از میلاد در ویترین های متعددی به طریقه علمی و توالی زمانی چیده شده است . در غرفه اسلامی این سالن اشیائی از قرون چهارم تا یازدهم هجری به نمایش گذاشته شده که قفل رمزی به دست آمده از روستای بازار لوی عجبشیر از مهمترین آنها به شمار می رود. بخش سکه موزه ی آذربایجان نیز که در قسمت غربی این سالن قرار گرفته است حاوی سکه هائی از دوره های مختلف تاریخی است که قدیمی ترین آنها متعلق به سلوکوس فیکاتور جانشین اسکندر مقدونی در ایران می باشد.

در سالن طبقه ی دوم یادگاریهائی از نهضت مشروطیت و سران آن و اشیائی از مردم شناسی کشور به نمایش در آمده است. بیشتر فضای این سالن که به عنوان محل دائمی نمایشگاه از آن استفاده می شود، فعلا" به مجسمه های دست ساز آقای احد حسینی پر غم مجسمه ساز تبریزی اختصاص یافته که عموما" بیانگر درد و رنج جوامع بشری و تبعیض های ناروای آن است

بازار تبریز

 شهر بزرگ تبریز بنا به مقتضیات جغرافیایی، وسعت، قدمت و اهمیتی که دارد دارای یکی از زیباترین و بزرگترین مجموعه بازارهای ایران می باشد. سبک معماری، کثرت سراها و تیمچه ها و وجود تعدادی مدرسه و مسجد نیز به این مجموعه اهمیت و امتیازی خاص داده اند


بازار کنونی تبریز مربوط به اواخر زندیه و عصر قاجار می باشد. در زمان عباسی میرزا که تبریز ولیعهد نشین ودارالسلطنه کشور گردید سراها و تیمچه ها و بازارهای عالی تازه ای احداث شد و از هر سوی کشور، بازرگانان با کالاهای مختلف به سوی تبریز روی نهادند. بازار تبریز با طاقها و گنبدهای بلند آجری شامل امیر ، بازار حلاجان ، بازار سرجان ، راسته کهنه ، بازار حاج محمد حسین ، بازار مشیر، بازارچه صفی ، بازار میر ابولحسن و چند بازار دیگر است. در مجموعه این بازار تیمچه ها و چهار سوهایی هست که حجرات و مغازه های آنها مرکز عمده فروش اجناس گوناگون داخلی و خارجی است. سراها و تیمچه های معروف دیگر تبریز عبارتند از : سرای رسول، سرای حاج میرزا علی، تیمچه و سرای شیخ کاظم، تیمچه حاج صفر علی، تیمچه و دالان میرزا شفیع ، تیمچه ملک و تیمچه میرزا رحیم ، تیمچه جلیل، سه تیمچه حاج شیخ و دهها سرا و تیمچه دیگر که با اختصار به چند اثر جالب توجه آن میپردازیم.

تیمچه امیر

تیمچه امیر یکی از شاهکارهای جالب معماری و با شکوهترین تیمچه های مجموعه بازار تبریز به حساب می آید . بنای تیمچه را به میرزا محمد خان نظام زنگنه نسبت می دهند که در زمان نائب السلطنه عباس ولیعهد فتحعلی به مقام امیر نظامی رسیده است. این بنا در مجاورت میدان شهدا و اول بازار تبریز قرار گرفته و دارای طرحی هشت ضلعی با حجرات دو طبقه می باشد . بر فراز این تیمچه بزرگترین گنبد آجری موجود در بازار استوار شده که دارای پاطقهای مقرنس و کاربندی های زیبایی است. سرای امیر نیز در جنب تیمچه واقع، دارای فضای وسیع و درختکاری شده و حجرات متعدد است.

تیمچه حاج صفر علی

بنایی است که بانی آن حاج صفر علی خوئی بازرگان معروف معاصر فتحعلیشاه قاجار می باشد.

تیمچه مظفریه

تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخشهای بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصرالدین شاه آنرا در سال 1305 ساخته و به مناسبت حضور مظفرالدین میرزا ولیعهد وقت در این تیمچه به نام مظفریه نام گذاری کرد.

بازار صادقیه

مجموعه بازار و چهار سو و یخچال صادقیه را میرزا محمد صادق فرزند صدرالدین محمد مستوفی در سال 1068 ه . ق برای وقف به مسجد و مدرسه صادقیه احداث نمود. این بازار در زمان فتحعلیشاه ویران و خرابه بوده که نائب السلطنه عباس میرزا حکمران وقت تبریز به بازسازی گماشت.

سرا تیمچه و بازار میر ابولحسن

بانی آن حاج میر ابوالحسن فرزند میرزا محمد که به خاطر احداث این مجموعه مورد لطف ناصرالدین شاه قرار گرفت.

عمارت خلعت پوشان تبریز

عمارت خلعت پوشان کوشکی تاریخی است که در جاده تبریز – تهران در یازده کیلومتری تبریز و در کنار مهران رود قرار دارد . یکی از مهمترین نکات در طراحی این مجموعه مجاورت بنا با این عنصر طبیعی و بهره گیری از قابلیت های ایجاد شده از این مکان یابی ویژه در شکل دهی به نوع خاصی از باغ میباشد که به باغ آبی مشهور است.
حفظ بنای عمارت خلعت پوشان تبریز به عنوان شاهدی از یک سنت قدیمی ومنحصر به فرد به عنوان باز مانده ای ازنسل کهن آیین های ایرانی به حق ضروری است. بنای خلعت پوشان در تاریخ 12/02/77 و به شماره 2010 توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان اثر تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

مسجد جامع تبریز

مسجد جامع تبریز یکی از بناهای زیبای تاریخی و مذهبی شهر تبریز است که تاریخ دقیق ساخت این مسجد مشخص نمی باشد. عده ای آن را به اوایل دوره اسلامی و برخی به دوره سلجوقی نسبت می دهند این مسجد بعد از زلزله 1193 ه-ق مرمت گردید

مسجد کبود تبریز

مسجد كبود تبریز یا عمارت مظفریه كه به دستور جهانشاه بن شاه یوسف از فرمانروایان سلسله قره قویونلوساخته شده است گواهی براقدامات سازنده این سلسله در تبریز و نمونه ای است از ذوق و سلیقه مردم همیشه سرافراز ایران كه پایمردی سلحشوران آن ریشه در تاریخ دارد‏.‏
ساخت مسجد كبود به خواست خاتون جان بیگم زوجه جهانشاه و با نظارت عزالدین قاپوچی آغاز شد و در ربیع الاول سال ‏870 ‏هجری ـ ‏قمری به پایان رسید‏.‏

هنرمندان سازنده مسجد با بكارگیری كاشی های لاجوردی ,فیروزه ای ,سیاه و سفید و باشیوه معرق كه والاترین شیوه كاشیكاری در جهان اسلام است و با در اختیار داشتن طرحهای متنوع اسلیمی بسیار ظریف ,اثری را خلق كرده اند كه به گواهی كارشناسان در هیچ نقطه‌ای از دنیای اسلام این همه ظرافت و ذوق و سلیقه یكجا و در كنار هم پدید نیامده است ‏.‏

فضاهای رفیع ,تناسب اندام ,تزیینات بنا و جزییات اجرایی ,تركیبی را بوجود آورده اندكه بیننده رامبهوت شكوه وجلال خود می كند‏.‏جهانشاه آرامگاه خانوادگی خودرا در بخش جنوبی مسجد قرار داده است كه از نظر بافت ساختمانی و معماری پیوندی ناگسستنی با مسجددارد‏.‏

ازاره (دیواره ) آرامگاه با تخته سنگهای عظیم مرمرین به ارتفاع ‏160 ‏سانتی متر با كتیبه های حجاری شده مشتمل برآیاتی از سوره های النباء,البینه، والفجر با خط ثلث در زمینه اسلیمی ظریف و هنرمندانه پرداخته شده است ‏.‏انتخاب خط ثلث در زمینه اسلیمی ظریف ,اشاره ای است به هوشمندی هنرمند سنگ تراش كه بشارت آیات شریفه را با حركت موزون خط ثلث و در كمند اسلیمی‌های بس زیبا كه به ظرافت خیال وبه استواری ایمان جلوه می كند یك جا جمع نموده است ‏.‏استفاده از كاشی های لاجوردی در نظمی جالب برای تزیین آرامگاه روایت استادی هنرمندان قرن نهم هجری است كه توانسته اند با بكارگیری كاشی های شش ضلعی ساده آنچنان وقار و سنگینی را نشان دهندكه بی‌همتاست‏.‏مقرنس كاریهای داخل آرامگاه جهانشاه اگرچه ساده‌اند, اما جلوه ای از مقرنس كاری قرن نهم به حساب می آیند‏.‏
پوشش سقف آرامگاه و گنبد خانه اصلی مسجد كه به احتمال زیاد در زلزله ای كه در سال ‏1193 ‏تبریز را در هم كوبید, ویران گردید به سال ‏1352 ‏به همت مرحوم استاد رضا معماران از معماران سرشناس و مشهور تبریز با نظارت سازمان ملی حفاظت آثار باستانی بازسازی گردید‏.‏
پوشش گنبد خانه مسجد با‏17 ‏متردهنه و‏20 ‏متر ارتفاع بصورت دو پوش اجرا شده است ,دیوارهای شبستان اصلی (گنبدخانه ) با كاشیهای لاجوردی ,فیروزه ای , سفید و سیاه و با شیوه های معقلی و معرق و گاهی در طرحهای گره تزیین یافته اند‏.‏

استفاده از آیات قرآن كریم ,اسماءالله و احادیث نبوی در تزیین كاشیكاریها نفاست تزیینات را دوچندان نموده است ‏.‏تزیین شبستان جانبی گنبد خانه كه از نظرهنری دارای همان شیوه خود گنبدخانه است ,مكمل هنر و معرفتی است كه در ساخت مسجد بكار گرفته شده است ‏.‏زیباترین كاشیكاری مسجددر محراب آن به چشم می‌خورد , مقرنس با پوشش معرق وطرحهای اسلیمی و با استفاده از كاشیهای فیروزه ای ,لاجوردی ,سفیدوطلایی از ویژگیهای این محراب و دیوارهای جانبی آن است ‏.‏طرحهای اسلیمی بكار رفته در روی كاشیهای حاشیه خارجی ردیفهای مقرنس بسیار بدیع و پركار بوده و در نوع خود منحصربفرد است و این همان سبكی است كه بعدها در دوره صفویه اقتباس و تكمیل شده است ‏.‏

سردر اصلی مسجد با كاشیكاری معرق ,كتیبه های قرآنی به خط ثلث در متن لاجوردی و در زمینه سفید و تابلوهایی با خط كوفی بنایی شامل سوره هایی از قرآن از بهترین وكامل ترین نمونه های معرق دوران اسلامی به شمار می آیند‏.‏بقایای كاشیهای معرق , معقلی وگره كاری های روی سطوح بیرونی ,استفاده از این نوع تزیینات رادرسطوح خارجی ثابت می كند‏.‏خطوط متنوع كوفی , ثلث , نسخ , نستعلیق و طرحهای دل انگیز اسلیمی و تركی با رنگهایی كه در زیبایی به سرحد اعجاز می رسد اثر خطاط و هنرمند مشهور قرن نهم هجری قمری نعمت الله بن محمد البواب است ‏.‏وقف نامه مسجد كه به سال ‏869 ‏نوشته شده است اختصاص صدها پارچه ده ,كاروانسرا، حمام و بازارچه را برای مجموعه مظفریه اثبات می كند‏.‏

با كشته شدن جهانشاه درسال ‏872 ‏هجری قمری در جنگ با اوزون حسن بایندر سر سلسله آق قویونلو كار توسعه و تكمیل مسجد و مجموعه آن متوقف ماند و مرمت مسجد و تكمیل مجموعه آن در زمان حكومت سلطان یعقوب جانشین اوزون حسن توسط صالحه خاتون دختر جهانشاه ادامه یافت ‏.‏
طبق مدارك ,این بنای عظیم بعد از زلزله سال ‏1193 ‏هجری قمری صدمات زیادی دید و آب برف و باران و یخبندانهای زمستانی طی سالیان متمادی به تزیینات و كاشی كاریهای باقیمانده زیانهای جبران ناپذیری وارد آورد‏.‏در سال ‏1318 ‏شمسی سردر اصلی مسجد و در سالهای ‏1327 ‏و‏1328 ‏بعضی از دیوارها توسط آقای اسمعیل دیباج وحاج ابوالقاسم معمار مرمت و بازسازی شده است ‏.‏در سالهای اخیر نیز برحسب نیاز بنا, مرمتهای لازم بر روی آن انجام شده و اینك فضای مسجد قابل استفاده بوده و بنای آن از استحكام كافی برخورداراست ‏.‏

گنبد آجری مسجد كبود تبریز یكی از بزرگترین ساخته های آجری معماران اسلامی قرن نهم هجری قمری (‏870 ‏ه‍‍ٌ ق) است كه ادامه معماری عصر ایلخانی به شمار می آید‏.‏تقسیم وزن گنبد بر روی پایه های متعدد كه از داخل مسجد كبود بخوبی دیده می شود, بزرگترین دستاورد معماران ایرانی در طول تاریخ معماری ایران است كه ریشه در دوران تاریخی خصوصا دوره ساسانی دارد‏.‏ازاره سنگی ,آجر چینی یكنواخت سطوح خارجی بنا و ارتفاع قابل توجه آن صلابت و سنگینی مسجد كبود را نشان داده ,خصوصیت درون گرایی معماران عهد قره قویونلو را در تزیین داخل بنا در مقایسه با سطوح بیرونی بیان می كند‏.‏شیوه معماری و كاشیكاری معرق درون شبستان اصلی خصوصا بر روی جرزهای وزین گنبد خانه اعتلای راهی است كه از اوایل قرن هشتم هجری در ایران شروع شده است ‏.‏اسلیمی های زیبای به نقش نشسته در بدنه داخلی مسجد از چنان ظرافتی برخوردار است كه گویی نقاشی چیره دست كتابی نفیس را تذهیب كرده و با پوشش آجری كه همان نمای خارجی بنا باشد , آن را جلدكرده تا از تصرف دست زمانه در امان بماند‏.‏

استاندار آذربایجان شرقی در این خصوص می‌گوید نگاه ما به مسجد كبود باید یك نگاه توریستی باشد و این اثر بی نظیر جهانی باید در شان آن زیر نظر كارشناسان سازمان میراث فرهنگی بازسازی و به روی گردشگران خارجی و داخلی گشوده شود‏.‏ به گفته محمد علی سبحان اللهی ,برای افزایش مساحت محوطه مسجد كبود ضمن برچیدن پیش دیوار حایل بین مسجد كبود و پارك تازه ساز خاقانی با مسوولان شهرداری و میراث فرهنگی به توافق رسیدیم كه دیوار آجری میان این مجموعه و موزه آذربایجان برچیده شود‏.‏وی افزود: تاكنون ضمن اینكه دو میلیارد ریال ازسوی شهرداری تبریز برای زیباسازی مسجد كبود هزینه شده است ,آماده ایم برای زیبا سازی و محوطه سازی این مسجد تاریخی به عنوان فیروزه جهان اسلام هزینه های كلانی را صرف كنیم ‏.‏مدیر كل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی می‌گوید نگاه ما به اطراف مسجدكبود، كاربرد فرهنگی داشته وساخت رواق ها طبق اصول معماری ایرانی واسلامی ادامه خواهد یافت ‏.‏اكبر تقی زاده اصل گفت در نظر داریم غرفه محصولات فرهنگی و هنری هنرمندان استان را برای عرضه به گردشگران در محوطه مسجد كبود دایر كنیم ‏.‏به گفته مدیر عامل شركت عمران و بهسازی شهری آذربایجان شرقی درباره احیای پروژه مسجدكبود, عملیات اجرایی فاز اول این طرح با یك هزار متر مربع درپنج طبقه سازه ای با دو طبقه تجاری ,دوطبقه خدماتی و یك طبقه پاركینگ پایان یافته است ‏.‏وی افزود: فاز دوم این طرح با‏15 ‏هزار متر مربع هم اینك در حال انجام است ‏.‏وزیر مسكن و شهرسازی نیز از طرح احیای مسجد كبود به عنوان پیشتاز عمران و بهسازی در شهرهای كشور یاد كرد و گفت به بركت این طرح ,احیای بافتهای فرسوده شهری به عنوان یكی ازسیاستهای مصوب این وزارتخانه درآمده است

پل سنگی - تبریز

پل‌سنگی یکی از محله‌های تاریخی و کهن شهر تبریز است که در ناحیهٔ شمال شرقی این شهر واقع شده‌است. این محله از سمت شمال با محلهٔ سیلاب، از سمت جنوب با محلهٔ خیابان، از سمت شرق با محلهٔ باغ‌میشه و از سمت غرب با محلهٔ ششگلان همسایه‌است. هم‌اکنون پل‌سنگی از طریق خیابان علامه طباطبایی از سمت شرق به چهارراه آبرسان و از سمت غرب به خیابان شهید بهشتی مرتبط می‌گردد و بسیاری از خانه‌های تاریخی آن براثر خیابان‌کشی از میان رفته‌است. محلهٔ پل‌سنگی به‌جهت همجواری با رودخانهٔ مهران‌رود و قرارگرفتن پل سنگی بزرگی در محدودهٔ این محله و برروی رودخانهٔ مذکور، به این نام خوانده شده‌است.

درباره شهر تبریز - تاریخچه تبریز

تبریزبا بيش از 1 ميليون و 700 هزار نفرجمعیت دومين شهر صنعتي كشور و سومين شهر پرجمعيت ايران است. ارتفاع آن از سطح دریا 1340 متر است و با وسعتی حدود 11800 کیلومتر مربع در قلمرو میانی خطه آذربایجان و در قسمت شمال شرقی دریاچه ارومیه و 619 کیلومتری غرب تهران قرار گرفته است. مردم تبریز همانند اکثر مردم آذربایجان شرقی دارای مذهب شیعه بوده و به زبان ترکی آذری صحبت میکنند. ولی در این شهر اهل تسنن و اقلیت های مذهبی نیز در بعضی محلات وجود دارند. تبریز در قديم، به "شهرباغ" معروف بوده و در برخی اسناد برای تبریز نام های "تاورز"، "تورژ"، "تورش" و "دورژ" هم ذكر شده است.

تاریخ  پیش از ظهور اسلام؛ مملو از ظن وگمان ها و حتی تعارض است.اما بعد از ظهور اسلام این شهر توسعه بسیاری یافته و در گستره وسیع حکومت اسلامی به "قبه السلام" مشهور می شود. سپس در شاهراه ابریشم، شرق را با غرب پیوند داده و رونق اقتصادیش به بنیان بازارها و کاروانسرا هایی می انجامد که عظیم ترین مکان مسقف پهنه گیتی می گردد.
بنیاد  و وجه تسمیه نامش افسانه ای را می ماند. درباره بنا و وجه تسمیه  "  " و "یاقوت حموی" می نویسند: بنای  از زبیده زن هارون الرشید است. وی که به بیماری تب نوبه مبتلا بوده؛ روزی چند در آن حوالی اقامت کرده، در اثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماریش زایل می شود. به همین دلیل فرمود تا شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را "تب ریز" بگذارند.

همانطور که در ابتدا اشاره شد؛ پیشینه  همواره در هاله ای از ابهام مستتر بوده. حتی در اوایل ظهور اسلام نیز در حمله اعراب به آذربایجان، نامی از دیده نمی شود. تنها اشاره دقیق و مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است که در دوره خلافت متوکل عباسی،  رو به آبادی نهاد و دور شهر را بارو کشیدند. از آن زمان به بعد  با سپری ساختن وقایع تلخ و شیرین مشهور شد. اوصافی که در طول تاریخ از  شده است به اجمال چنین است:
در قرن چهارم هجری، "یاقوت حموی"،  را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند. "ابو حوقل" در 367 و "ابن مسکوبه" در 421 و "ناصر خسرو" در 438؛ تبریز را بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند. در سال 618 لشگر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدابیر شایان تقدیر بزرگان شهر، تبریز را از حمله لشگر وحشی مغول مصون نگه می دارد و مردم  با بذل مال، شهر را از کشتار و ویرانی رها می سازند.

در زمان غازان خان مغول،  شکوه ویژه ای می یابد. "خواجه رشیدالدین فضل الله" وزیر اندیشمند ایلخانیان "ربع رشیدی" را بنیاد می نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی–فرهنگی به شمار می رود. این شهر در طول تاریخ دوره های طلایی متعددی را سپری ساخته است. دوران پایتختی، دوران ولیعهدنشینی، دوران شکوفایی تجاری، اقتصادی،علمی، هنری و...
زمانی  ، در عرصه هنر تحول شگرفی را موجب می گردد که امروز آثار کم نظیر آن دوره، زینت بخش موزه های جهان است. مردان و زنان نامداری از این شهر برخاسته اند. کعبه ملای روم، میعادگاه عرفا، شعرا، اندیشمندان و بزرگان بوده؛ به همین دلیل  یگانه شهری است که صاحب  است. مقبره ای که خاقانی ، همام ، قطران و دیگر بزرگان متقدم و سرانجام شهریار شیرین سخن، در آن مکان آرمیده اند.

  از لحاظ گردشگری بسیار مستعد بوده و از چه از لحاظ اکوتوریسم و چه از لحاظ تنوع آثار باستانی قابل توجه است. گرچه آب و هوای منطقه در فصل های سرد سال گردشگری را در آن مشکل کرده است لیکن در ماه های اردیبهشت تا مهر ماه از آب و هوایی مطبوع برخوردار بوده و مسافرتی خاطره انگیز را نوید می دهد.

مقبره الشعرا:

مقبره الشعرای در خيابان ثقه الاسلام و در ضلع شمالي بقعه سيد حمزه واقع است. بناي يابود زيبايي با تأسيسات توريستي به نام  در اين محل ايجاد گرديده که آرامگاه یکی از بزرگترين شاعران معاصر کشورمان (شهريار) در اين محل قرار دارد.



تندیس محمد حسین شهریار؛ مقبره الشعرا؛تبريز

در ماخذ و منابع، از مقبره الشعرا؛ تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده و قدیمی ترین تذکره فارسی، یعنی لباب الالباب محمد عوفی که ظاهرا در سنه 618 تالیف شده و شرح حال شاعران قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر را که در مقبره الشعرا دفن شده اند، نگاشته است، نامی از مقبره الشعرا نبرده و از این روی، قدیمی ترین کتابی که نام مقبره الشعرای سرخاب را به صراحت دارد "نزهه القلوب" است که در سال 740 ه. ق تالیف شده است.




مقبره الشعرا؛ تبريز

با نام های حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب، معروف و مشهور بوده اما متاسفانه گذشت روزگاران و مهم تر از آن حوادث طبیعی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده و اثری از قبور این بزرگان بر جای نمانده است. لیکن در شهریور ماه 1350 هجری شمسی طرح یاد بود مقبره الشعرا طراحی شده و به تدریج ساخته شد که همکنون این مجموعه فرهنگی پذیرای میهمانان و گردشگران می باشد. در بازدید گروه آنوبانینی این مکان یکی از بهترین نقاط برای استقرار سایت اطلاع رسانی جامع آذربایجان تشخیص داده شده که با مسئولین مربوط نیز گفتگو شد که امید است با راه اندازی آن گردشگری منطقه توسعه یافته و پشتیبانی هایی از توریستهای خارجی و گردشگران علاقه مند کشورمان صورت پذیرد.


مقبره الشعرا؛

معروفترین آرمیدگان مقبره الشعرا به شرح زیر می باشند:
اسدی طوسی، قطران تبریزی، مجیرالدین بیلقانی، خاقانی شیروانی، ظهیرالدین فارابی، شاپور نیشاپوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، مانی شیرازی، شکیبی تبریزی و سید محمد حسین شهریار.

جاذبه های آذربایجان شرقی - حمام ها

حمام كردشت

اين حمام يكي از زيباترين حمام هاي آذربايجان است كه با معماري اصيل سنتي در روستاي كردشت از توابع جلفا و در كنار رود ارس قرار دارد .

اين حمام كه در ميان باغ بزرگي ساخته شده ، داراي يك هشتي به صورت هشت ضلعي به ابعاد 5/3×5/3 و به ارتفاع 3/4 متر است . يكي از اضلاع به در ورودي و ديگري راه ورود به رخت كن يا سربينه است.

سربينه حمام نيز هشت ضلعي به اضلاع 5/3 متر و ارتفاع 5/8 متر است و گنبد بزرگ آن بر روي جرزها و هشت ستون سنگي هشت بَر استوار شده است . همه ستون ها داراي سرستون هاي سنگي مقرنس هستند كه به وسيله ملات سرب مذاب به ستون وصل شده اند . گنبد سربينه داراي كاربندهاي جالب مزين به آهك بري هاي زيبا است . سكوهاي رخت كن با طاق ضربي پوشيده و در زيرأن كفش كن هايي تعبيه گرديده است گرم خانه فضايي است كه از چهار ستون سنگي هشت بر و دو حوض بزرگ مستطيل شكل و اتاقيبا گنبد قيراندود تشكيل شده است .

نور داخل سربينه و گرم خانه به وسيله روزني كه نوك گنبد قرار دارد تأمين مي شود و گويا بر روي آن روزنه ها سنگ هاي مرمر نازك و ظريفي نصب بود كه نور آفتاب از آن نفوذ مي كرد و داخل حمام را به صورت يكنواخت،روشن و شستشو كنندگان را از نگاه نامحرمان حفظ مي نمود .

حمام مهرآباد

حمام مهرآباد يكي از معروف ترين گرمابه هاست كه تاريخ بناي آن به دوره قاجار مي رسد و از پنج بخش تشكيل شده است.

1 – تالار رخت ركن 2 – محل نظافت 3 – تالار شستشو 4 – گرم خانه 5 – خزينه آب

تالار بزرگ رخت كن شامل يك گنبد بزرگ و چهار گنبد كوچك و چهار طاق در چهار طرف آن است و يك حوض بزرگ سنگي نيز در زير گنبد بزرگ وجود دارد . تالار رخت كن از طريق راهروي باريكي وارد تالار استحمام مي شود كه از نظر طراحي معماري تا حدي شبيه تالار رخت كن است . در ضلع شرقي تالار استحمام ،دو اتاق با سقف گنبدي به عنوان خلوتي يا شاه نشين وجود دارد كه مخصوص استحمام افراد سرشناس بود. تالار استحمام با چهار پله ، پس از عبور از يك در كوچك وارد خزينه مي شود كه آخرين مرحله استحمام است . پس از بيرون آمدن از خزينه بايستي از حوضچه هاي كوچك آب سرد عبور كرد.

آب مصرفي گرمابه از چاهي كه در كنار خزينه قرار دارد ، توسط منجنيق مخصوصي استخراج مي شد و از طريق لوله هاي باريك سفالي كه در ديوارها تعبيه شده بودند به داخل گرمابه هدايت مي شد . تاريخ بناي اين حمام مربوط به دوره شاه طهماسب است و با توجه به شيوه ساخت و مقايسه با ساير حمام ها مي توان آن را به دوره صفويه نسبت داد .

از ساير حمام هاي تاريخي آذربايجان شرقي مي توان حمام هاي زير را نام برد:

حمام هاي شازده تبريز ، حكم آباد تبريز ، نوبهار تبريز ، نوبر تبريز ، سرهنگ تبريز ، سراب ، جلفا ، ميلان ، اسكو ، حاجي موسي مرند ، حاج فتح الله بناب ، چهارسوق مراغه ، چهار سوق آذرشهر .

جاذبه های طبیعی آذربایجان شرقی

آذربایجان شرقی - جاذبه های طبیعی

مناطق حفاظت شده ارسباران

منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 72 هكتار در كناره های جنوبی رود ارس د رشهرستان كلیبر واقع شده و به عنوان مكان ذخیره بیوسفر در یونسكو به ثبت رسیده است و از ارزش های خاص گیاهی و جانوری برخوردار است.

پناهگاه حیات وحش كیامكی

پناهگاه حیات وحش كیامكی با وسعت 84000 هكتار و به ارتفاع 700 متر از سطح دریا از كناره های رود ارس تا ارتفاع 3347 متری در كوهستان كیامكی شهرستان مرند گسترده شده است .

تالاب قره قشلاق

منطقه تالابی قره قشلاق دركناره های جنوب شرقی دریاچه ارومیه قرار دارد و به لحاظ شرایط خاص طبیعی زیستگاه بسیار مناسبی برای پرندگان آبزی و كنار آبزی و علف چر مانند میش و مرغ است . این تالاب به عنوان تالاب بین المللی شناخته شده است .

تالاب قوری گل

این تالاب در 40 كیلومتری غرب تبریز واقع شده و از نظر شرایط زیستگاهی برای پرندگان برای پرندگان آبزی بخصوص اردك سرسفید بسیار مناسب است و به عنوان تالاب بین المللی به ثبت رسیده است .

جزیره اسلامی

جزیره اسلامی در ساحل شرقی دریاچه ارومیه است . توان بسیار بالای زیستگاهی حیات وحش و مرتبط با پارك ملی این جزیره دریاچه ارومیه را از اهمیت زیست محیطی ویژه ای برخوردار كرده است .

پارك های ملی

جزایر استان آذربایجان شرقی محدود به دریاچه ارومیه و رودخانه ارس است . نظر به اهمیت جهانگردی جزیره های دریاچه ارومیه و تبدیل آنها به پارك های ملی مورد اشاره قرار می گیرند : 1 – جزیره اسلامی ( شاهی ) ، 2 - جزیره قویون داغی ( كبودان ) ،3 – جزیره اشك ، 4 – جزیره آرزو ، 5 – جزیره اسپیر .

منابع طبیعی

دریاچه ارومیه دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر داخلی و یكی از دریاچه های مهم ایران است كه درشمال غرب فلات ایران و غرب آذربایجان شرقی از شمال به جنوب كشیده شده و از نظر طبیعی آذربایجان را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم كرده است.
این دریاچه به دلیل تنوع بیولوژیكی به عنوان پارك ملی در فهرست آثار بین المللی میراث طبیعی به ثبت رسیده است.
در سواحل دریاچه ارومیه چندین بندر به منظور حمل و نقل مسافر و بار تأسیس شده است كه مهمترین آنها عبارت اند از :
1 – بندرشرفخانه در شمال شرقی دریاچه و در 30 كیلومتری شبستر
2 – بندر  آق گنبد در ساحل غربی جزیره اسلامی ( شاهی ) و در سمت شرقی دریاچه واقع شده است .
3 – بندر رحمان لو نیز از بنادر مهم ساحل شرقی دریاچه است .
علاوه  بر بنادر فوق بندرهای دانالو ، قبادلو و زینت نیز در ساحل شرقی دریاچه ارومیه قرار دارند.

قوری گول

دریاچه و آب راكد قوری گول دركنار جاده تبریز – بستان آباد در فاصله 45 كیلومتری شرق تبریز در میان ارتفاعات شرقی گردنه ی " شبلی " واقع شده است . این مكان به اشكال مختلف نامیده می شود ؛ مردم محل ، این مكان را " قوری گول " به معنی استخر خشك می نامند ، اما برخی دیگر آن را " دوری گول " به معنی استخر آب زلال و برخی " قویی گول " به معنی استخر گودال ژرف و عمیق نامیده اند .
درازا و پهنای این دریاچه چهار كیلومتر در چهار كیلومتر و مساحت آن 16 كیلومتر مربع است و حداكثر عمق آن به 13 متر می رسد .

تالاب و مرداب

استان آذربایجان شرقی دارای تالاب های كوچك و بزرگ متعدد و زیبایی است كه عمدتاً در محدوده شهرستان مراغه و هشترود واقع شده اند . مهمترین این تالاب ها عبارت ند از : تالاب های آلما گلی ، قبادلو ، ماهی آباد ، یانیق گلی ، بزوحق گلی ، قوشاگلی ، زولبین گلی ، یوسفلو ، دیب دیز و خرمالو .

چشمه های آب گرم

آذربایجان شرقی از كانون های مهم آب معدنی و آب گرم محسوب می شود . در اقصی نقاط این استان چشمه های متعدد آب گرم با خواصی ویژه وجود دارند كه طی سالیان دراز مورد استفاده مردم بوده است . مهمترین این چشمه ها عبارت ند از : چشمه الله حق ، آب رس ، تاپ تاپان ، ورجوی ، گشایش ، و چشمه های سراب و صوفیان به ویژه چشمه آب معدنی كندوان .

آبشار عیش آباد ، شبستر

ارتفاع این آبشار حدود 15 متر است و در قسمت كوهستانی میشو غربی در جوار روستای عیش آباد شبستر واقع شده است . حدود 300 متر مربع وسعت دارد و در جوار كوه و دره منظر بدیعی از زیبایی طبیعت را به نمایش گذاشته است .

آبشار آسیاب خرابه ، جلفا

آسیاب خرابه یكی از زیباترین مناظر دیدنی آذربایجان شرقی است ، قبلاً در این محل یك باب آسیاب بادی وجود داشت كه با استفاده از این آبشار كار می كرد . اما در حال حاضر خرابه ای بیش از این آسیاب باقی نمانده است. به همین دلیل به نام آسیاب خرابه معروف شده است. این تفرجگاه در حدود 27 كیلومتری علمدار گرگر ( هادی شهر ) قرار دارد و در نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان در 5 كیلومتری روستای منجن آباد در حاشیه رود ارس واقع شده است.
آب این چشمه زیبا و زلال از كوه میامكی ، یكی از كوه های بلند بین منطقه دیزمار غربی ارسباران و شهرستان مرند و بخش زنوز سرچشمه می گیرد. در مظهر چشمه ی این آسیاب درختان انجیر بسیار روییده و آب به صورت آبشاری زیبا به سمت دره جریان می یابد . تمام سطوح دیواره ی آبشار پوشیده از خزه و گیاهان آبزی است و مناظر دل انگیزی را پدید آورده است .

جنگل ها و بیشه ها

علاوه بر پوشش گیاهی متنوعی كه در فضاهای جلگه ای ، دره ای و كوهستانی استان وجود دارد ، جنگل های متراكمی نیز نقاط مختلف استان را پوشانده است . در شمال ارسباران دره ارس و بخش ورزگان شهرستان اهر ، كوه های قازان داغی و قندران باشی واقع شده است كه پوشیده از درختان جنگلی و مراتع كوهستانی است .
كوه های " گؤیچه بئل " پوشیده از درختان نیمه جنگلی است و مراتع سرسبز و خرم است و در جنوب غربی اهر واقع شده است . این مكان كوهستانی محل ییلاق ایلات " قره خانلو " و "مددلو" است. بیشترین گونه های درختی كه در جنگل های اهر مشاهده می شود ، بلوط و ممرز است.
جنگل های شهرستان های مراغه و هشترود نیز ا زنظر درجه اهمیت در مرتبه بعدی قرار دارند . این جنگل ها كه از وسعت كمتری نسبت به جنگل های ارسباران برخوردار است عمدتاً از درختچه گز تشكیل شده است.

كوه ها و قله ها

آذربایجان از نظر تیپولوژی كوه های ایران از اهمیت خاصی برخوردار است ؛ سه رشته مهم و اصلی ایران یعنی البرز ، زاگرس  و مركزی در این منطقه به هم پیوسته اند و فلات كوچك و مرتفعی را پدید آورده اند . مهمترین ارتفاعات استان آذربایجان شرقی كه دارای زیبایی های خاص طبیعی و امكانات ورزش كوهنوردی است عبارت اند از :
1 – رشته كوه سهند در 50 كیلومتری جنوب شهرستان تبریز كه بلندترین قله آن جام داغی به ارتفاع 3750 متر است .
2 – كوهستان بزقوش در جنوب كوهستان سبلان و شمال غربی میانه قرار گرفته است . بلندترین قله آن 3304 متر ارتفاع دارد .
3 – كوهستان كمتال از جالب ترین كوه های ارسباران است و 3100 متر ارتفاع دارد.
4 – كوه قوشاداغ از ارتفاعات قابل توجه و زیبای ارسباران به حساب می آید .
5 – كوه كیامكی  درمنطقه جلفا واقع شده است.
6 – كوه سلطان سنجر در 15 كیلومتری شرق زنوز واقع شده است .
7 – كوه سلطان داغی در شمال غربی كوهستان سهند نزدیك شهر اسكو قرار گرفته است.
8 – كوه میشو در شمال دریاچه ارومیه است و جلگه مرند را از جلگه شبستر و دریاچه ارومیه جدا می كند.
9 – كوه مورو داغ در 36 كیلومتری غرب تبریز از ارتفاعات شمالی صوفیان به طرف تبریز كشیده شده است كه به گردنه شبلی منتهی می شود.

روستای کندوان-آذربایجان غربی

کندوان یکی از روستاهای دهستان سهند می باشد که در 18 کیلومتری جنوب اسکو در دامنه سر سبز سلطان داغی و 62 کیلومتری جنوب غربی تبریز قرار گرفته است. خانه های سنتی و باستانی کندوان از نظر نوع معماری در ایران نظیر ندارد و عقیده تعدادی از محققین احداث این خانه ها به قرن 7 هجری همزمان با یورش مغول ها نسبت داده می شود. برخی بر این عقیده اند که حتی به دوره بسیار کهن قبل از اسلام نیز مربوط می شود.

کلیساى سنت استپانوس -جلفا - آذربایجان شرقی

کلیساى سنت استپانوس در ۱۶ کیلومترى غرب جلفا و به فاصله ۳ کیلومترى کرانه جنوبى ارس و در روستاى متروکه اى به نام دره شام قرار دارد. نام کلیسا برگرفته شده از نام استپانوس شهید اول راه مسیحیت مى باشد و به علت استقرار آن در روستاى دره شام به این نام نیز خوانده مى شود.درباره تاریخ بناى کلیسا، اظهارات گوناگونى ابراز شده است. عده اى آن را از بناهاى اوائل مسیحیت، مى دانند برخى چون تاورنیه بناى آن را به دوره صفویه نسبت مى دهند. در حالى که شیوه معمارى بنا،مصالح ساختمانى و تزئینات مفصل و زیباى آن مؤید این مطلب است که کلیسا همانند و هم زمان با کلیساهائى چون طاطائوس در بین قرن چهارم تا ششم هجرى (دهم تا دوازدهم میلادى) ساخته شده است و سبک معمارى آن تلفیقى از شیوه هاى مختلف معمارى اورارتو، اشکانى و رومى است که به شیوه ارمنى نیز معروف مى باشد.این کلیسا در محوطه اى محصور از درختان و دره سرسبزى واقع شده و حصارى سنگى که بنا را احاطه نموده باروئى است بلند با هفت برج نگهبانى و پنج پشت بند استوانه اى سنگى شبیه دژهاى مستحکم دوره ساسانى و قرون اولیه اسلام است.

دروازه این بارو در وسط دیوار غربى تعبیه شده و داراى درى چوبى و آهن کوبى شده مى باشد. در پایه هاى طرفین و طاق جناغى آن، سنگ تراش با حجارى هاى ظریف به کار رفته و نقش برجسته اى از حضرت مریم (ع) و کودکى حضرت عیسى (ع) که در پیشانى طاقنماى آن به چشم مى خورد. در کلیسا به راهرو باریک و تاریکى باز مى شود. که از جنوب به دیرها و از شمال به کلیسا و از شرق به اصطبل و انبار علوفه راه دارد.

بناى کلیسا از سه قسمت تشکیل شده:

برج ناقوس: بر روى ایوان دو طبقه اى متصل به دیوار جنوبى کلیسا قرار گرفته و داراى گنبدى هرمى شکل هشت ضلعى است که بر روى هشت ستون استوانه اى از سنگ سرخ با سرستونهاى زیبا استوار گردیده است.

پیشانى طاقهاى بین این ستونها که پا طاق گنبد برج محسوب مى شوند با نقوش برجسته فرشته، صلیب، ترنج، ستاره گل هشت پرزینت یافته است. این برج در زمان عباس میرزا نایب السلطنه مرمت شده است.

نمازخانه: نمازخانه در زمینى به ابعاد ۱۶در۲۱ متر بنا گردیده است. در ورودى منبت کارى با تزئینات بسیار زیباى آن در وسط ضلع غربى تعبیه شده و از آثار نفیس اوایل دوره قاجاریه و احتمالاَ زمان عباس میرزا السلطنه به شماره مى آید.

حجارى پایه ها و طاقناها و نیم ستون ها و زنجیره هاى جوانب و مقرنس کارى ها و تزئینات طاق سردر به قدرى بدیع است که بى شک از شاهکارهاى هنر حجارى محسوب مى شود.

کتیبه اى از سنگ ماسه اى سرخ رنگ به خط نستعلیق بر بالاى در ورودى و زیر طاق مدخل کلیسا به چشم مى خورد که مورخ به سال ۱۲۴۵ هجرى قمرى مبنى بر خرید قریه دره شام جلفا توسط عباس میرزا ناب السلطنه فرزند فتحعلیشاه از مجبعلى بیگ نخجوانى به مبلغ سیصد تومان و وقف آن به کلیساى سنت استپانوس است.

نقش برجسته هایى از حواریون و قدیسین و فرشتگان بر پیشانی طاقنماهاى اضلاع شانزده گانه گریو گنبد که در حقیقت پاطاق گنبد و زیباى نماز خانه کلیسا محسوب مى شود مشاهده مى گردد، پوشش این گنبد به صورت هرمى با سبک خیارى سى و دو پهلوئى است که بر روى یک پلان ستاره شکل شانزده پر قرار گرفته است. داخل طاقنماهاى گریوگنبد یک در میان پنجره اى تعبیه شده که طاق هلالى تودر توئى دارد و بالاتر از پنجره، تصویر برجسته یکى از حواریون در داخل قابى چهار گوش نماى بیرونى آن را زینت مى دهد. تصور نمى رود بتوان حق توصیف طرح هاى زیبا و جالب توجه این گنبد، نقش برجسته ها، سنگ نبشته ها، مجسمه ها، ظرائف هنرى و معمارى گنبد را در این مختصر ادا نمود.

فضاى داخل کلیسا به صورت صلیب مى باشد که از سه قسمت ایوان نمازخانه و محراب تشکیل شده است. ایوان بر روى دو ستون و دو نیم ستون قرار گرفته در پشت آن و زیر گنبد اصلى نمازخانه کلیسا واقع شده است. گوشه هاى مقرنس پاطاق گنبد داراى تصاویرى رنگى است که شیوه نقاش هاى مذهبى قرن ۱۶ و ۱۷ میلادى را به یاد مى آورد.

محراب در جانب شرقى نمازخانه قرار گرفته که ۹۶ سانتیمتر از کف نمازگاه بلندتر است. ازاره محراب از سنگ مرمر است و بالاى این ازاره ها را هفت طاقنماى جناعى دو طبقه زینت مى دهد. از جمله تزئینات شگرف درون معبد سه نمازگاه سنگى انفرادى با حجارى هاى زیباست یکى از این نمازگاهها را در وسط محراب قرار داده اند و دو تاى دیگر در طرفین شمالى و جنوبى و نمازخانه بزرگ و در محاذات همدیگر قرار گرفته اند. این نمازگاهها از آثار دوره قاجار به حساب مى آیند.

اجاق دانیال: تالارى است متصل به دیوار شمالى کلیسا که ۶ متر عرض و قزیب ۲۰ متر طول دارد و به سه قسمت مساوى تقسیم مى شود:

۱- اجاق دانیال که به وسیله دیوار از تالار جدا شده و به نام دانیال از قدیسین قرن پنجم میلادى معروف است.

۲- تالار اجتماعات در وسط قرار گرفته.

۳- محل غسل تعمید در انتهاى شرقى تالار واقع است که در آن سکوى بلندى به چشم مى خورد که میز سنگى غسل تعمید در وسط آن نهاده شده است.

دیرى در کنار کلیسا وجود دارد که در چهار طرف آن اتاقهایى وجود داشته که طبقه فوقانى آن جهت استراحت مسافرین و زائرین و طبقه زیرین محل اصطبل چهار پایان آنان بوده است. این دیر فعلا در دست تعمیر است. درباره تاریخ بناى این کلیسا که یکى از شاهکارهاى معمارى است. مطالب مختلفى نوشته شده است. برخى بدون توجه به وقایع تاریخى و تاریخ تطور شیوه هاى معمارى بناى آن را تا نخستین سده هاى مسیحیت پیش برده اند در حالیکه شیوه بنا و مصالح ساختمانى و تزئینات هنرى نشان مى دهند که بناى این کلیسا همزمان با کلیساهاى آختارمار و طاطائوس احداث شده است.

صدها سنگ نبشته به زبان ارمنى در داخل و خارج بنا نصب شده است که اگر این سنگ نبشته ها به زبان فارسى ترجمه گردد بانى و معمار و تاریخ بناى کلیسا حتى قسمتهایى از تاریخ اقوامى که در این سرزمین مى زیسته اند. روشن خواهد شد. اخیراَ کارهاى مرمتى بسیارى جهت استحکام بخشى این بنا و آماده سازى آن براى بازدید جهانگردان توسط میراث فرهنگى آذربایجانشرقى صورت گرفته است و جاده سابق آن نیز به نحو مطلوبى تعریض و آسفالت گردیده است.

ارگ عليشاه تبريز

آدرس: خيابان امام
بناي شكوهمند ارك تبريز بازمانده مسجدي است كه در فاصله سالهاي ٧١٦تا ٧٢٤ ه٠ق به همت تاج الدين عليشاه جيلان تبريزي ،وزير اولجايتو و بهادر خان از ايلخانان مغول ساخته شد٠قسمت جنوبي اين مسجد داراي طاق بزرگي بود و مورخان نوشته اند:به علت فرو نشستن بنيان و تعجيل در اتمام آن ، طاق مذكور شكسته و فروريخته است٠بنايي كه اكنون به صورت سه ديوار بلند به شكل ايوان ديده ميشود،قسمت مسقف مسجد بود كه عرض و ارتفاع آن هر يك حدود ٣٠ متر است٠ در حفريات اخير دريافتند كه ٧متر از ديوارها در زير خاك مانده است٠ عرض ديوارا حدود ١٠ متر است و در داخل ، مركب از دو ديوار عريض و مستحكم است كه در چند مرحله به وسيله طاقهاي متعدد متصل شده اند٠ اين بناي عظيم در بيشتر سفرنامه ها و تواريخ وصف شده است٠ابن بطوطه مي نويسد در بيرون از مسجد از دست راست مدرسه و از دست چپ زاويه اي وجود دارد و صحن آن با سنگ هاي مرمر فرش گرديده و ديوارها با كاشي پوشانده شده و جوي آبي از وسط آن مي گذرد و انواع درختان و موها و ياسمين در آن به عمل آورده اند٠ حمد الله مستوفي معاصر عليشاه مي نويسد : مسجد جامع بزرگي است كه صحن آن ٢٥ گز در ٢٠٠ است و در او صفه اي بزرگ از ايوان كسري به مداين بزرگتر٠بدر الدين محمود العيني مي نويسد :در وسط صحن مسجد حوض مربعي بود كه هر ضلع آن ١٥٠ زراع طول داشت و سكويي در وسط آن بود كه در هر سوي آن از دهان مجسمه شير ، آب فرو ميريخت ٠ بالاي سكو نيز فواره هشت گوشي بود كه دو دهانه آب پران داشت ، طاق نوك تيز محراب به وسيله دو ستون مسي اندلسي نگاه داشته ميشد و قاب محراب با طلا و نقره تزئين ونقاشي شده بود٠ چراغهاي مزين به زر و سيم با زنجيرهاي مسي از سقف آويزان بودندو داخل طاق را روشن مي كردندو پنجره هاي مشبك نيز هر كدام ٢٠ شيشه دايره اي مزين به طلا و نقره داشت٠ تاجر ونيزي كه حدود سال ٨٨٦ ه٠ق سومين سال سلطنت سلطان يعقوب آق قويونلو از تبريز ديدن كرده مي نويسد: جامع عليشاه بلندترين بناهاي تبريز و داراري صحن بزرگي است ٠ در ميان صحن حوضي دارد كه چهار گوش است، درازا و پهناي آن هز كدام به اندازه صدقدم و ژرفايش شش پاست و پلكاني از كنار استخر به ايوان آن منتهي ميشود٠ طاق شبستان مسجد به قدري بلند است كه اگر كمان كشي تيري در كمان مناسبي قرار دهد و رها كند هرگز به طاق شبستان نمي رسد٠ دور مسجد را با سنگهاي نفيسي طاق بندي كرده اند و طاق روي ستونهايي از مرمر قرار دارد و مرمر به اندازه اي ظريف و شفاف است كه به بلور نفيس مي ماند٠ اين مسجد سه در دارد كه هر كدام طاقي به عرض ٤٠ و بلندي ٢٠پا دارد ٠ ستونهاي دو سوي درها از سنگ مرمر نيست بلكه از سنگهاي الوان ساخته شده است٠ بقيه طا ق با گچ مقرنس كاري و تزئين شده است٠ مرتضي ميزرا پسر عم نادر ميرزا مولف تاريخ و جغرافياي دارالسطنه تبريز در سال ١٢٩٨ ه٠ق از ارگ عليشاه يدن كرد و مشخصات بقاياي اين بنا را شرح داد ٠٦٠ سال پس از او دونالدويلبر مولف كتاب معماري اسلامي ايران در دوره ايلخانان علاوه بر توصيف دقيق بازمانده بنا ، نقشه جالبي از آن ترسيم كرد ٠ از اين اطلاعات معلوم ميشود كه اين بنا در زمان تاج الدين عليشاه مسجد جامع شهر و مزين به كاشي و ازاره سنگي و ستونهاي مرمري و كتيبه ها و گچبريهاي زيبايي بد و بعدها رو به ويراني نهاده و متروك شده است٠ در دوران قاجاريه صحن ، محل زاويه و مدرسه عليشاه مبدل به انبار غلات و مخزن مهمات قشون گرديد و حصاري درو آن كشيده شده و به نام ارگ مشهور شد٠ ارگ تبريز بارها هدف گلوله توپ مهاجمان قرار گرفت و آسيب زيادي به ديوارهاي آن وارد آمد٠ در زمان مشروطيت هم بناهاي اطراف آن محزن مهمات دولتي بود٠ اين مخزن به دست مشروطه خواهان افتاد و باعث تقويت آنان گرديد٠ازگ تبريز هميشه به صورت سنگري مستحكم و مسلط بر شهر تبريز محسوب ميشده است ٠ در اوايل حكومت پهلوي ، صحن ارگ به صورت گردشگاه عمومي در آمد و باغ ملي نام گرفت ٠در حال حاضر در محوطه ارگ مصلاي جديد امام و مجموعه فرهنگي بزرگي در دست احداث است

آذربایجان شرقی در یک نگاه

مکان های دیدنی و تاریخی   

استان آذربایجان شرقی دارای مكان های دیدنی و تاریخی با ارزش جهانگردی زیادی است. وضعیت زمین شناسی و توپوگرافی منطقه باعث ایجاد کوهستان های آتشفشانی سهند و سبلان، غارها، دره ها، دشت ها، گردنه های متعدد با چشم اندازهای زیبا و ارتفاعاتی چون کیامکی، بزغوش و... شده است. چشمه های آب معدنی رودخانه ها، آبشارها، دریاچه ها، تالاب ها، جزایر، بنادر و سدها در شهرستان های مختلف استان از جمله جاذبه های طبیعی به شمار می آیند. سابقه کهن فرهنگی و تاریخی استان باعث ایجاد اماکن تاریخی و فرهنگی بسیاری در منطقه شده است. مسجد کبود یکی از مسجدهای قدیمی استان است که همه آن ها از مکان های تاریخی و دیدنی به شمار می روند. دیگر بناهای دیدنی استان عبارتند از: ساختمان امام زاده ها، کلیساها، بقعه ها، خانقاه ها، خانه ها، عمارت های قدیمی مانند عمارت ائل گلی، خانه مشروطیت، بازارها، راسته ها، تیمچه ها که اغلب در سفرنامه سیاحان از آن ها نام برده شده است، تپه های باستانی که قدمت برخی از آن ها به هزاره های پیش از میلاد می رسد، شهرها و دهستان های تاریخی و قدیمی مانند روستای کندوان، قلعه های تاریخی مانند قلعه بابک، پل های تاریخی، گورستان های قدیمی، قبور شعرا، عرفا و سیاست مداران که تمامی آن ها جزو مناطق دیدنی استان به شمارمی آیند. این جاذبه های طبیعی و تاریخی در تمام شهرستان ها ی استان آذربایجان شرقی پراکنده هستند و مجموع آن ها جذابیت خاصی به این استان بخشیده است.    

صنایع و معادن صنایع استان آذربایجان شرقی به دو دسته صنعتی و سنتی تقسیم می شود. این استان به لحاظ ساختار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، یکی از كانون های مهم صنایع دستی ایران به شمار می آید. آذربایجان شرقی یكی از قطب های مهم صنعتی كشوراست و استقرار صنایع بزرگی چون ماشین سازی و تراكتور سازی سبب شده است كه این كانون مهم از اهمیت ویژه ای برخوردار شود. تعداد زیادی کارخانه های ماشین سازی در انواع مختلف، پارچه بافی, نساجی و وجود پالایش گاه تبریز به رونق صنایع این منطقه کمک شایانی کرده اند. درمناطق شهری استان؛ با وجود توسعه صنعتی، بخش خدمات نسبت به سایر بخش ها از رونق بیش تری برخوردار است و در مناطق روستایی استان؛ وجه غالب با بخش كشاورزی و صنایع دستی است. آذربایجان شرقی هم چنین دارای معادن متعددی است كه از آن جمله می توان به معادن شن و ماسه، سنگ های ساختمانی و تزیینی، نمک، خاک نسوز، پوكه، كائولن، زعال سنگ، دیاتومیت و پولیت اشاره كرد.

کشاورزی و دام داری شرایط آب و هوایی، ویژه گی های خاك و فراوانی آب آذربایجان شرقی را به منطقه ای مناسب و مستعد برای كشاورزی و زراعت تبدیل كرده است. در این سرزمین وسیع، محصولاتی نظیر گندم، جو، برنج، حبوبات، سبزی جات، صیفی جات، نباتات صنعتی، محصولات علوفه ای، انواع محصولات باغی، پیاز، سیب زمینی و خشك بار به دست می آید كه برخی از آن ها به خارج از منطقه و كشور نیز صادر می شود. شرایط طبیعی و اقلیمی خاص استان و وجود مراتع نسبتا غنی و چمن زارهای سرسبز و خرم، موقعیت مناسبی برای پرورش زنبور عسل و دام پروری فراهم كرده است. از این رو، این استان یكی از مناطق مستعد دام پروری ایران نیز به شمار می رود. از سوی دیگر، فعالیت دام داری عشایر منطقه نیز اهمیت و موقعیت اقتصاد دامی استان را دو چندان ساخته است. علاوه بر دام داری سنتی، دام داری نیمه صنعتی نیز كه بیش تر در اطراف شهرهای بزرگ، با استفاده از دام های اصیل دایر شده، از اهمیت خاص در زمینه تولید شیر برخوردار است. پرورش طیور نیز به شكل گسترده ای به سه روش صنعتی، نیمه صنعتی و سنتی انجام می شود.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

آذربایجان را با توجه به پیشینه تاریخی کهن اش، در زبان های مختلف به نام های گوناگون کمابیش مشابهی نامیده اند. درفارسی میانه «آتورپاتكان»‌، در آثار كهن فارسی «‌آذربادگان»‌ یا «‌آذربایگان»، و در فارسی كنونی «آذربایجان» نامیده شده است. هم چنین در یونانی «آتروپاتنه»‌، در بیزانسی «آذربیگانون»، در ارمنی «آتراپاتاكان»، در سریانی «آذربایغان»‌ و در عربی «آذربیجان»‌ گفته اند. تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم «ماد» درآمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف كرد. مقارن این ایام دولت هایی در اطراف آذربایجان وجود داشت كه از آن جمله می توان به دولت «آشور» در شمال بین النهرین، دولت «هیئتی» در آسیای صغیر، دولت «اورارتو» در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام «كادوسی» در شرق و «كاسی» ها در حوالی كوه های زاگرس اشاره كرد. بعد از تاسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد كوچك (درمقابل ماد بزرگ) ‌معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، ‌اصفهان و كرمانشاه بود. به عبارت دیگر ولایاتی كه در قرون اولیه اسلامی به ناحیه‌ جبال و بعدها به عراق عجم معروف بودند را در بر می گرفت. بعد از حمله اسكندر مقدونی به ایران، ‌سرداری به نام «آتورپات» در آذربایگان از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتكان معروف شد. آتورپات به پادشاهی رسید و آن ناحیه را مستقل اعلام نمود.
در طول دوره‌ حكومت سلوكی ها، ناحیه آتورپاتكان هم چنان مستقل ماند و یونانیان و جانشینان اسكندر نتوانستند آداب و رسوم و تمدن یونانی را در آن محل اشاعه دهند. آذربایجان در این زمان پناهگاه زردشتیان و تكیه گاه فرهنگ ایرانی در مقابل فرهنگ یونانی شد. حكومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشكانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست كماكان استقلال خود را حفظ كند. اردشیر بابكان - مؤسس سلسله ساسانی - با استیلا برحكم رانان آذربایجان این منطقه را در زمره امپراتوری بزرگ ساسانی در آورد. در دوره ساسانی معمولاً‌ یكی از مرزبانان را به حكومت آذربایجان می گماردند. در اواخر آن دوره حكومت آذربایجان در دست خاندان «فرخ هرمزد»‌ بوده پایتخت آن «شیز»‌ یا «‌گنزب»‌ نام داشت كه مطابق با ویرانه های لیلان در جنوب خاوری دریاچه ارومیه گزارش شده است.
پس از فتح آذربایجان به دست اعراب، قبایل عرب از بصره، كوفه، شام و یمن برای سكونت به آنجا روی آورده با خرید زمین های وسیع، ‌‌كشاورزی را گسترش داده و افراد بومی را رعیت خود ساختند. امرای عرب برای حفظ زمین ها و احتمالاً‌ رعایای مسلمان خود، از حملات دیگر مردم آذربایجان كه به اسلام نگرویده بودند، باروهایی در اطراف املاک وسیع خود می كشیدند كه به تدریج داخل این باروها به صورت شهرهای نسبتاً‌ مهم درآمد. در سال ۱٩٨ هـ. ق بابك خرم دین با استفاده از ضعف خلافت مرکزی مأمون - خلیفه عباسی که درخراسان به سر می برد - ؛ قیام کرده قسمت های مهمی از شمال خاری آذربایجان را دراختیار گرفت. از این پس، از ‌سلطه دستگاه خلافت برآذربایجان تا حد زیادی کاسته شد. بقایای قلعه بابک بر بلندای کوهی در نزدیکی کلیبر واقع در این استان هنوز باقی است.
سلسله های ایرانی بعد از اسلام مانند طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان كه از خاور ایران برخاسته حكومت های مستقلی تشكیل دادند، هیچ گاه نتوانستند قلمرو خود را به آذربایجان برسانند. دراین مدت كه از سال 205 هجری قمری (تأسیس سلسله طاهریان)‌ شروع و تا سال 429 هـ‌ ق (‌آ‎غاز حكومت سلجوقیان)‌ ادامه می یابد، حكومت های محلی متعددی قدرت را در آذربایجان به دست گرفتند. آخرین حكام مقتدر این ایالت، ‌ساجیان(317 ـ 276 هـ‌. ق) بودند كه آن ها نیز عاقبت بر ضد خلفا قیام كردند. پس از سقوط ساجیان، سلسله های محلی دیگری در آذربایجان به قدرت رسیدند كه از آن جمله می توان از روادیان نام برد. در آغاز قرن پنج هجری (یازدهم میلادی) ‌تركان «غز» به فرماندهی سلجوقیان، نخست با دسته های كوچك و سپس به تعداد بیش تر، راهی آذربایجان شده آن جا را به تصرف در آوردند. در 531 هجری (1136 میلادی)‌ آذربایجان به دست «اتابك ایلدگز»‌ (‌الدگوز) افتاد كه تاحمله كم دوام جلال الدین خوارزمشاه (31 ـ ‌1225 م، 28 ـ ‌622 هـ‌. ق) ‌وی و اولادش بر آذربایجان حكومت كردند.
با حمله مغولان و ورود هلاكوخان ایلخان (1256 م، ‌654 هـ. ق)‌، ‌آذربایجان مركز شاهنشاهی بزرگ وی شد كه از آموی تا شام امتداد داشت. مقرمغولان ابتدا در مراغه بود و سپس به تبریز منتقل شد. به دستور هلاكو در مراغه رصدخانه ای ساخته شد. هم چنین در اطراف خوی، بت خانه ها و معابد بودایی بر پا شد و در تبریز و جاهای دیگر بناهایی به وجود آمد. در زمان غازان، شهر تبریز بزرگ تر شده به یكی از مراكز مهم دنیای آن روز مبدل شد. تجار روم و فرنگ كالاهای خود را به این شهر می آوردند و بازارهای تبریز در زیبایی و ثروت معروف بود. وزرای عهد مغول از قبیل خواجه رشید الدین فضل الله همدانی و تاج الدین علیشاه جیلانی بناهای مهمی در تبریز برپا كردند. با ضعف ایلخانان مغول، امرای مستقلی در آذربایجان قدرت یافتند که پایتخت شان تبریز بود (1502- 1378 م، 908 - 780 هـ. ق) و از آن جمله می توان به جلایریان، ‌چوپانیان و تركمانان اشاره كرد.
با برافتادن حكومت خاندان تركمانان، قره قویونلوها و آق قویونلوها بر تبریز تسلط پیدا كردند. در این زمان بناهای بسیار زیبایی در تبریز ساخته شد که وصف آن ها در سفرنامه های سیاحان اروپایی آن عصر آمده است. پس از تصرف آذربایجان به دست شاه اسماعیل اول صفوی (‌1502 م، ‌907 هـ. ق)‌ این سرزمین سنگر گاه اصلی و مركز عمده‌ گرد آوری قوای نظامی برای شاهان صفوی شد. در زمان صفویه آذربایجان محل جنگ های خونین میان سپاهیان ایران وعثمانی بود. پس از سقوط دولت صفویه، نادر شاه افشار با کوتاه کردن دست عثمانیان از آذربایجان و یک پارچه کردن ایران، در دشت مغان رسماً تاج گذاری كرد. كریم خان زند در سال 1175 هجری (1755 میلادی)‌ آذربایجان را از دست خان های محلی كه پس از مرگ نادر شاه قیام کرده بودند، باز پس گرفت اما پس از مرگ او بار دیگر خوانین محلی سر برآوردند، تا این كه آغا محمد خان قاجار در سال 1205 هجری (1785 میلادی) ‌موفق شد كه آذربایجان را مطیع حکومت مرکزی كند. در زمان قاجاریه و به خصوص در زمان سلطنت فتح علی شاه، آذربایجان به علت جنگ های ایران و روس مركز نظامی و شهر تبریز نیز پایتخت دوم ایران شد. عباس میرزا نایب السلطنه و وزیر او میرزا عیسی (معروف به میرزا بزرگ قائم مقام فراهانی) در آبادانی آذربایجان و مخصوصاً تبریز كوشیدند. جهانگردان اروپایی امنیت و نظم آذربایجان را در دوره عباس میرزا با امنیت فرنگستان مقایسه كرده اند. از این پس شهر تبریز، ولیعهد نشین قاجاریان شد. پس از انتخاب تهران به عنوان پایتخت سلسله قاجار بناهای قاجار در این منطقه باقی ماند و استان آذربایجان شرقی هم چنان آبادانی و قدرت خود را حفظ نمود تا این كه این استان هم اكنون نیز یكی از آبادترین, مهم ترین و تاثیرگذارترین مناطق ایران به شمار می آید.