مسجد كبود تبریز یا عمارت مظفریه كه به دستور جهانشاه بن شاه یوسف از فرمانروایان سلسله قره قویونلوساخته شده است گواهی براقدامات سازنده این سلسله در تبریز و نمونه ای است از ذوق و سلیقه مردم همیشه سرافراز ایران كه پایمردی سلحشوران آن ریشه در تاریخ دارد.
ساخت مسجد كبود به خواست خاتون جان بیگم زوجه جهانشاه و با نظارت عزالدین قاپوچی آغاز شد و در ربیع الاول سال 870 هجری ـ قمری به پایان رسید.
هنرمندان سازنده مسجد با بكارگیری كاشی های لاجوردی ,فیروزه ای ,سیاه و سفید و باشیوه معرق كه والاترین شیوه كاشیكاری در جهان اسلام است و با در اختیار داشتن طرحهای متنوع اسلیمی بسیار ظریف ,اثری را خلق كرده اند كه به گواهی كارشناسان در هیچ نقطه‌ای از دنیای اسلام این همه ظرافت و ذوق و سلیقه یكجا و در كنار هم پدید نیامده است .
فضاهای رفیع ,تناسب اندام ,تزیینات بنا و جزییات اجرایی ,تركیبی را بوجود آورده اندكه بیننده رامبهوت شكوه وجلال خود می كند.جهانشاه آرامگاه خانوادگی خودرا در بخش جنوبی مسجد قرار داده است كه از نظر بافت ساختمانی و معماری پیوندی ناگسستنی با مسجددارد.
ازاره (دیواره ) آرامگاه با تخته سنگهای عظیم مرمرین به ارتفاع 160 سانتی متر با كتیبه های حجاری شده مشتمل برآیاتی از سوره های النباء,البینه، والفجر با خط ثلث در زمینه اسلیمی ظریف و هنرمندانه پرداخته شده است .انتخاب خط ثلث در زمینه اسلیمی ظریف ,اشاره ای است به هوشمندی هنرمند سنگ تراش كه بشارت آیات شریفه را با حركت موزون خط ثلث و در كمند اسلیمی‌های بس زیبا كه به ظرافت خیال وبه استواری ایمان جلوه می كند یك جا جمع نموده است .استفاده از كاشی های لاجوردی در نظمی جالب برای تزیین آرامگاه روایت استادی هنرمندان قرن نهم هجری است كه توانسته اند با بكارگیری كاشی های شش ضلعی ساده آنچنان وقار و سنگینی را نشان دهندكه بی‌همتاست.مقرنس كاریهای داخل آرامگاه جهانشاه اگرچه ساده‌اند, اما جلوه ای از مقرنس كاری قرن نهم به حساب می آیند.
پوشش سقف آرامگاه و گنبد خانه اصلی مسجد كه به احتمال زیاد در زلزله ای كه در سال 1193 تبریز را در هم كوبید, ویران گردید به سال 1352 به همت مرحوم استاد رضا معماران از معماران سرشناس و مشهور تبریز با نظارت سازمان ملی حفاظت آثار باستانی بازسازی گردید.پوشش گنبد خانه مسجد با17 متردهنه و20 متر ارتفاع بصورت دو پوش اجرا شده است ,دیوارهای شبستان اصلی (گنبدخانه ) با كاشیهای لاجوردی ,فیروزه ای , سفید و سیاه و با شیوه های معقلی و معرق و گاهی در طرحهای گره تزیین یافته اند.
استفاده از آیات قرآن كریم ,اسماءالله و احادیث نبوی در تزیین كاشیكاریها نفاست تزیینات را دوچندان نموده است .تزیین شبستان جانبی گنبد خانه كه از نظرهنری دارای همان شیوه خود گنبدخانه است ,مكمل هنر و معرفتی است كه در ساخت مسجد بكار گرفته شده است .زیباترین كاشیكاری مسجددر محراب آن به چشم می‌خورد , مقرنس با پوشش معرق وطرحهای اسلیمی و با استفاده از كاشیهای فیروزه ای ,لاجوردی ,سفیدوطلایی از ویژگیهای این محراب و دیوارهای جانبی آن است .طرحهای اسلیمی بكار رفته در روی كاشیهای حاشیه خارجی ردیفهای مقرنس بسیار بدیع و پركار بوده و در نوع خود منحصربفرد است و این همان سبكی است كه بعدها در دوره صفویه اقتباس و تكمیل شده است .
سردر اصلی مسجد با كاشیكاری معرق ,كتیبه های قرآنی به خط ثلث در متن لاجوردی و در زمینه سفید و تابلوهایی با خط كوفی بنایی شامل سوره هایی از قرآن از بهترین وكامل ترین نمونه های معرق دوران اسلامی به شمار می آیند.بقایای كاشیهای معرق , معقلی وگره كاری های روی سطوح بیرونی ,استفاده از این نوع تزیینات رادرسطوح خارجی ثابت می كند.خطوط متنوع كوفی , ثلث , نسخ , نستعلیق و طرحهای دل انگیز اسلیمی و تركی با رنگهایی كه در زیبایی به سرحد اعجاز می رسد اثر خطاط و هنرمند مشهور قرن نهم هجری قمری نعمت الله بن محمد البواب است .وقف نامه مسجد كه به سال 869 نوشته شده است اختصاص صدها پارچه ده ,كاروانسرا، حمام و بازارچه را برای مجموعه مظفریه اثبات می كند.
با كشته شدن جهانشاه درسال 872 هجری قمری در جنگ با اوزون حسن بایندر سر سلسله آق قویونلو كار توسعه و تكمیل مسجد و مجموعه آن متوقف ماند و مرمت مسجد و تكمیل مجموعه آن در زمان حكومت سلطان یعقوب جانشین اوزون حسن توسط صالحه خاتون دختر جهانشاه ادامه یافت .
طبق مدارك ,این بنای عظیم بعد از زلزله سال 1193 هجری قمری صدمات زیادی دید و آب برف و باران و یخبندانهای زمستانی طی سالیان متمادی به تزیینات و كاشی كاریهای باقیمانده زیانهای جبران ناپذیری وارد آورد.در سال 1318 شمسی سردر اصلی مسجد و در سالهای 1327 و1328 بعضی از دیوارها توسط آقای اسمعیل دیباج وحاج ابوالقاسم معمار مرمت و بازسازی شده است .در سالهای اخیر نیز برحسب نیاز بنا, مرمتهای لازم بر روی آن انجام شده و اینك فضای مسجد قابل استفاده بوده و بنای آن از استحكام كافی برخورداراست .
گنبد آجری مسجد كبود تبریز یكی از بزرگترین ساخته های آجری معماران اسلامی قرن نهم هجری قمری (870 ه‍‍ٌ ق) است كه ادامه معماری عصر ایلخانی به شمار می آید.تقسیم وزن گنبد بر روی پایه های متعدد كه از داخل مسجد كبود بخوبی دیده می شود, بزرگترین دستاورد معماران ایرانی در طول تاریخ معماری ایران است كه ریشه در دوران تاریخی خصوصا دوره ساسانی دارد.ازاره سنگی ,آجر چینی یكنواخت سطوح خارجی بنا و ارتفاع قابل توجه آن صلابت و سنگینی مسجد كبود را نشان داده ,خصوصیت درون گرایی معماران عهد قره قویونلو را در تزیین داخل بنا در مقایسه با سطوح بیرونی بیان می كند.شیوه معماری و كاشیكاری معرق درون شبستان اصلی خصوصا بر روی جرزهای وزین گنبد خانه اعتلای راهی است كه از اوایل قرن هشتم هجری در ایران شروع شده است .اسلیمی های زیبای به نقش نشسته در بدنه داخلی مسجد از چنان ظرافتی برخوردار است كه گویی نقاشی چیره دست كتابی نفیس را تذهیب كرده و با پوشش آجری كه همان نمای خارجی بنا باشد , آن را جلدكرده تا از تصرف دست زمانه در امان بماند.
استاندار آذربایجان شرقی در این خصوص می‌گوید نگاه ما به مسجد كبود باید یك نگاه توریستی باشد و این اثر بی نظیر جهانی باید در شان آن زیر نظر كارشناسان سازمان میراث فرهنگی بازسازی و به روی گردشگران خارجی و داخلی گشوده شود. به گفته محمد علی سبحان اللهی ,برای افزایش مساحت محوطه مسجد كبود ضمن برچیدن پیش دیوار حایل بین مسجد كبود و پارك تازه ساز خاقانی با مسوولان شهرداری و میراث فرهنگی به توافق رسیدیم كه دیوار آجری میان این مجموعه و موزه آذربایجان برچیده شود.وی افزود: تاكنون ضمن اینكه دو میلیارد ریال ازسوی شهرداری تبریز برای زیباسازی مسجد كبود هزینه شده است ,آماده ایم برای زیبا سازی و محوطه سازی این مسجد تاریخی به عنوان فیروزه جهان اسلام هزینه های كلانی را صرف كنیم .مدیر كل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی می‌گوید نگاه ما به اطراف مسجدكبود، كاربرد فرهنگی داشته وساخت رواق ها طبق اصول معماری ایرانی واسلامی ادامه خواهد یافت .اكبر تقی زاده اصل گفت در نظر داریم غرفه محصولات فرهنگی و هنری هنرمندان استان را برای عرضه به گردشگران در محوطه مسجد كبود دایر كنیم .به گفته مدیر عامل شركت عمران و بهسازی شهری آذربایجان شرقی درباره احیای پروژه مسجدكبود, عملیات اجرایی فاز اول این طرح با یك هزار متر مربع درپنج طبقه سازه ای با دو طبقه تجاری ,دوطبقه خدماتی و یك طبقه پاركینگ پایان یافته است .وی افزود: فاز دوم این طرح با15 هزار متر مربع هم اینك در حال انجام است .وزیر مسكن و شهرسازی نیز از طرح احیای مسجد كبود به عنوان پیشتاز عمران و بهسازی در شهرهای كشور یاد كرد و گفت به بركت این طرح ,احیای بافتهای فرسوده شهری به عنوان یكی ازسیاستهای مصوب این وزارتخانه درآمده است
0 نظرات:
ارسال یک نظر