باغ گیاهان دارویی بوعلی سینا همدان

باغ گیاهان دارویی بوعلی سینا

استان همدان از گذشته های دور، از قطب های تولید انواع گیاهان داروئی در کشور بوده است و طب سنتی با طبیبان سنتی در آن رواج داشته و با فرهنگ مردم عجین بوده، همچنین تهیه عرقیات گلهای معطر و گیاهان داروئی نیز مرسوم بوده است. با توجه به زمینه های موجود از جمله: رویش انواع گیاهان دارویی و تولید انبوه آن در استان، استقبال عمومی در استفاده از گیاهان داروئی، سابقه تاریخی استفاده از طب سنتی و وجود طبیب های مانند : حکیم ابوعلی سینا در گذشته و  دکتر سید احمد علی خسروی همدانی و دیگران در حال حاضر، در سال 1375، " باغ گیاهان داروئی بوعلی سینا " در جنوب همدان احداث گردیده و توسط مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان، رویشگاههای طبیعی و مکانهای پراکنش گیاهان داروئی شناسایی گردید. که تا کنون منجر به شناسایی 250 گونه گیاهان داروئی و صنعتی شده است. به طور مثال ، کتیرا، محصول یکی از گیاهان صنعتی به نام "گون" می باشد، که خود یکی از اقلام صادراتی استان را تشکیل می دهد.

کاربردهای تحقیقاتی، آموزشی ، نمایشگاهی، احیاء و توسعه طب سنتی و فراهم کردن امکان بازدیدهای علمی، از جمله اهداف احداث باغ گیاهان داروئی بوعلی سینا در همدان بوده است. لازم به ذکر است که : ارتفاعات الوند، کوههای بوطاقی، گرین، آلمابلاغ، خان گرمز، لشگردر، کوه سرده و کوه گرمه از عمده ترین مناطق رویش گیاهان دارویی در استان می باشند.

برخی از طرح های اجرا شده در باغ گیاهان دارویی عبارتند از: الف- طرح جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی استان همدان ب- کشت و اهلی کردن گیاهان موسیر در استان همدان ج- ساخت 36 داروی گیاهی و معرفی به وزارت ارشاد، در زمان و آموزش پزشکی جهت اخذ مجوز از جمله :      1- داروی گیاهی ضد میگرن      2- داروی گیاهی تقویت کبد      3- داروی گیاهی ضدسینوزیت      4- داروی گیاهی ضد سوختگی      5- داروی گیاهی ضد نفخ و باد شکن      6- داروی گیاهی ضد رویش موهای صورت و غیره در ضمن، با بررسی های انجام شده در موسسه تحقیقات جنگل و مرتع، مشخص شده است که گل راعی موجود در استان همدان، بالاترین درصد ماده موثره در کشور را داراست. در این راستا آزمایشهای مشابهی بر روی سایر گیاهان دارویی انجام می شود. این واحد در حال مقایسه اسانس گیاهان دارویی کشت شده در باغ گیاهان داروئی همدان با سایر استانهای کشور می باشد .

کوهستان الوند همدان

کوهستان الوند

::  رشته کوه الوند

رشته کوه الوند، یکی از ویژگیهای طبیعی و جذاب استان همدان می باشد، که در جنوب شهر همدان و شمال شهر تویسرکان قرار گرفته است. الوند، بلندترین قله آن، با ارتفاع  3574 متر از سطح دریا، حد طبیعی بین این دو شهر می باشد. جهت این کوهستان از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است و استان همدان را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می کند. این کوهستان ، با دره های عمیق و سرسبز، چشم سارها، چمن زارها، قله ها و پوشش گیاهی و ... میعادگاه هزاران  انسان شیفته طبیعت می باشد.

::  قله های کوهستان الوند

معروفت ترین قله ها ، از شمال غربی به جنوب شرقی عبارتند از : المابلاغ 2997 متر، کرکس 2959 متر، قزل ارسلان 3250 متر، دائم برف 3450 متر، کلاغ لان 3480 متر، الوند 3584 متر، تاریک دره 3314 متر، کمر لرزان 3338 متر، چهار قله (3184 ، 3172 ، 3166و 3170 متر) ، یخچال صاحب (گاو بره) 3486 متر، شاه نشین 3496 متر، سرخ بلاغ 3124 متر و قله کلاه قاضی 3125 متر .

::  دشتک های رشته کوه الوند

در کوهستان الوند، علاوه بر قلل مرتفع و شیب دار، دشتک های کوچکی وجود دارند، که سطح آنها از چمن زار پوشیده شده و چشمه های زیادی در آنها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح نسبتاً مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اطراق کوهنوردان درآمده اند.

میدان میشان - همدان

مهمترین این تشتک ها عبارتند از : میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم.

::  دره های شمالی و جنوبی الوند

در دامنه های شمالی الوند دره های پر آبی مانند : دره برفین، دره گنجنامه، دره عباس آباد، دوزخ دره، دره گوساله ، دره کیوارستان، دره سیمین دره ، دره مراد بیگ، دره دیوین، دره قز، دره حیدریه و غیره وجو دارد و دره های مصفایی نیز در دامنه جنوبی الوند واقع است، از جمله دره سرکان، دره آرتیمانی، دره فاران ، دره گزندر، دره شهرستانه و غیره .

::  چشمه های الوند

1- حوض نبی: از مشهورترین چشمه های الوند حوض نبی می باشد، که از زیر صخره ای بزرگ در زیر قله الوند سرچشمه گرفته و در جهت شمالی به سمت تخت نادر سرازیر می گردد و دارای آبی بسیار خنک و گواراست. 2- چشمه تخت نادر: در ابتدای تخت نادر واقع است و چشمه ای نسبتاً پرآب است. 3- چشمه کلاغ لان : چشمه ای دائمی است که در چمن زار کلاغ لان جاری است و آب مصرفی روستای دره مراد بیگ را تامین می کند. 4- چشمه قاضی : در دره مرادبیگ جاری است و آب مصرفی روستای دره مرادبیگ  را تامین می کند . 5- چشمه ملک: سرچشمه رودخانه ای است که در دره دیوین جریان دارد. 6- هفت چشمه : این چشمه ، در دامنه جنوبی چهار قله و در جاده منتهی به تویسرکان جاری است. 7- چشمه خسرو: چشمه خسرو، در مسیر یخچال به کلاه قاضی در جریان است. 8- بهشت آب : در سمت دره کیوارستان و جنوب قله الوند چشمه کوچکی است که از شکاف صخره ای بیرون می آید و در سالهای کم آب، آب آن کم شده و گاهی در تابستانها به خشکی می گراید. 9- چشمه افعی : این چشمه در دامنه دوزخ دره واقع است. 10- چشمه آب مروارید: چشمه ای ایست پر آب و بسیار گوارا، که آب و بسیار گوارا، که آب این چشمه و چشمه افعی از مسیر رودخانه و فرجین می گذرد. در حوالی چشمه مروارید، نوعی درخت بید به نام " مروار" روئیده است و شاید به همین دلیل و یا به خاطر زلال بودن آب این چشمه، نام مروارید بر آن نهاده اند.

::  بعضی گلها و گیاهان خوراکی یا دارویی کوهستان الوند

پوشش گیاهی غالب در رشته کوه الوند "گون" است. گون گیاهی است بوته ای و خاردار که از ساقه آن صمغی به نام "کتیرا" می گیرد. محصول این گیاه در صنایع چسب و نساجی و غیره، کاربرد صنعتی دارد. در فصول معتدل سال به ویژه در بهار هر جا که برفها ذوب می شوند، ابتدا گل یخ می روید که گلی سفید و زیباست. پس از آن لاله های زنگارنگ سر از خاک بیرون می آورند و در اطراف چشمه ها و چمن زارها، گلهای زرد و بنفش و گلهای لاله، آلاله، سوسن و گیاهانی از قبیل : پونه ، آزربه ، مفرا ، گزنه ، ریواس ، موسیر ، کنگر ، شیرین بیان ، طوطیا  و غیره  به  وفور

می روید ، که بعضی از آنها خوراکی و برخی دارویی هستند. به عنوان مثال طوطیا را به عنوان سرمه ای شفابخش به چشم می کشند.

::  زندگی جانوری در کوهستان الوند

گرگ، روباه، خرگوش، شغال و سمور و پرندگانی مانند: عقاب سیاه و دال در این کوهستان دیده می شوند . قوچ، میش بز کوهی، کبک، کبوتر و عقاب دشت نیز، از حیوانات و پرندگان این منطقه می باشند.

موزه تاریخ طبیعی همدان

موزه تاریخ طبیعی همدان

::  تاریخچه

موزه تاريخ طبيعي همدان، در راستاي تامين اهداف علمي، آموزش و پژوهشی دانشگاه بوعلي سينا، در سال 1351شمسي، به همت آقاي جعفر محمد علي زاده بنيانگذاري شده است، و تا كنون نيز با مديريت ايشان اداره مي شود. اين موزه با الگوها و استانداردهاي بين المللي طراحي و تكميل شده است و نه تنها در سطح ايران، بلكه در سطح خاور ميانه و حتي جهان مطرح مي باشد. محل آن در فضاي دانشكده كشاورزي دانشـگاه  بوعـلي سينا  در  انتهاي  چهار باغ  آزادگان

منشعب از ميدان مدرس واقع شده است، و با زير بناي تقريبي 2000 متر مربع در سه سالن مجزا و مرتبط به هم به شرح زیر جای داده شده اند:

::  سالن شماره 1

در اين سالن نگاره هاي سنگي كشف شده از مناطق مختلف ايران، توسط گروه تحقيق موزه و سفالينه ها، و دست سازهاي مفرغي و سكه به نمايش در آمده، كه مبين برداشت دقيق انسان ايراني و علاقمندي وي به طبيعت اطراف خود بوده است. همچنين حدود 300 مورد صحنه سازي از طبيعت وحش ايران به معرض ديد عموم گذاشته شده است.

::  سالن شماره 2

اين سالن به آبزيان اختصاص دارد و شامل دو بخش جدا از هم است: در بخش اول: آكواريوم انواع ماهيان زينتي آب شيرين مناطق گرمسيري است، كه در حال حاضر تعدادي از آنها به صورت محدود و در حد تحقيقات در موزه نگهداري مي شوند. همچنين راه اندازي آكواريوم ماهي هاي آب شور و نيز احداث آكواريوم بزرگ و قابل رقابت با انواع بين المللي آن حاوي اقسام گوناگون آبزيان، در دست مطالعه مي باشد. بخش دوم : شامل آبزيان فيكسه شده است. در اين قسمت نمونه هاي كمياب و نفيسي از انواع آبزيان ، خزندگان، و پستانداران، به صورت فيكسه شده در داخل محلول و يا به صورت " تاكسيدرمي " شده قرار دارد.

::  سالن شماره 3

در اين سالن، مجموعه اي از نمونه هاي كاني، فسيلي و سنگهاي رسوبي به جاي مانده از ادوار مختلف زمين شناسي ايران، جمع آوري شده است، كه گر چه فشرده اي از نمونه هاي كاني و فسيلي ايران است، ليكن غني ترين مجموعه هاي مشابه داخل كشور است.

::  اکتشافات

توجه به اكتشاف، بيانگر پوپايي و بالندگي يك موزه مي باشد. موزه تاريخ طبيعي همدان نيز درطول فعاليت 28 ساله خود برخي از نمونه ها را براي اولين بار در كشور كشف نموده است که البته اثبات جديد بودن آنها در سطح جهان نياز به تحقيق و بررسي بيشتري دارد. براي مثال، كشف 5 گونه جديد از ماهي هاي خليج فارس و چند نمونه از فسيلها، براي اولين بار توسط اين موزه گزارش شده است. در حال حاضر علاوه بر گردشگران و محققين، سالانه گروههاي زيادي از دانشجويان و دانش آموزان، از اين موزه ديدن مي كنند.

نقشه های راهنمای استان ، شهرستان و شهر همدان

نقشه های راهنمای استان ، شهرستان و شهر همدان

::  استان همدان استان همدان با وسعت 19493 کیلومتر مربع از شمال به استان زنجان و قزوین، از جنوب به استان لرستان، از مشرق به استان مرکزی و از مغرب به استانهای کرمانشاه و کردستان محدود می شود و بین مدارهای (33 درجه و 59 دقیقه) تا (35 درجه و 48 دقیقه) عرض شمالی از خط استوا و (47 درجه و 34 دقیقه) تا (49 درجه و 36 دقیقه) طول شرقی از نصف النهار گرینویج قرار گرفته است و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری ( سرشماری سال 1375 و اصلاحات بعدی) شامل 8 شهرستان، 21 شهر، 20 بخش، 71 دهستان و 1120 روستاست.

::  شهرستان همدان شهرستان همدان با وسعتی حدود 4118 کیلومتر مربع، از خط الرأس رشته کوه الوند، تا مرزهای شرقی استان کشیده شده است. شرقی ترین نقطه این شهرستان 49 درجه و 27 دقیقه غربی ترین آن 48 درجه و 20 دقیقه از نصف النهار گرینویج فاصله دارد و در حد فاصل 34 درجه و 35 دقیقه، تا 35 درجه عرض شمالی واقع شده است. شهرستان همدان، از شمال به شهرستانهای رزن و کبودراهنگ، از جنوب به تویسرکان و ملایر، از شرق به استان مرکزی و از غرب به شهرستان بهار محدود می شود.

::  شهر همدان بنای اولیه شهر همدان را به دیااکو پادشاه ماد نسبت داده اند این شهر در زمان بخت النصر ویران شده و داریوش بزرگ آن را مرمت نموده است. کمتر شهری چون همدان را سراغ داریم که اینچنین با تاروپود این آب و خاک آسمانی آمیخته باشد کدامین واقعه یا رویداد تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، علمی، ادبی، سیاسی و حتی نظامی را می توان به جستجو نشست و ناچار به رجوع به همدان و مردمانش نشد بی گمان هیچ شهر و دیاری در این کشور همچون همدان از آثار و مظاهر مدنیت و فرهنگ و هنر برخوردار نبوده است .

موقعیت جغرافیایی و انسانی استان همدان 2

موقعیت جغرافیایی و انسانی استان همدان

استان همدان با وسعت 19493 کیلومتر مربع از شمال به استان زنجان و قزوین، از جنوب به استان لرستان، از مشرق به استان مرکزی و از مغرب به استانهای کرمانشاه و کردستان محدود می شود و بین مدارهای (33 درجه و 59 دقیقه) تا (35 درجه و 48 دقیقه) عرض شمالی از خط استوا و (47 درجه و 34 دقیقه) تا (49 درجه و 36 دقیقه) طول شرقی از نصف النهار گرینویج قرار گرفته است و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری ( سرشماری سال 1375 و اصلاحات بعدی) شامل 8 شهرستان، 21 شهر، 20 بخش، 71 دهستان و 1120 روستاست. شهرستانهای این استان: همدان، ملایر، تویسرکان، نهاوند، اسدآباد، کبودرآهنگ، بهار و رزن می باشند و شهرهای آن عبارتند از: همدان، ملایر ، تویسرکان ، نهاوند ، اسدآباد ، کبودرآهنگ ، بهار ، رزن ، لالجین ، مریانج ، فامنین ،     صالح آباد، قروه درجزین، سرکان، سامن، فیروزان، ازندریان، دمق، فرسفج، قهاوند و جورقان و بخش های تابعه در همدان: مرکزی، شراء، فامنین، در ملایر: مرکزی، جوکار، سامن، در نهاوند: مرکزی، خزل، در تویسرکان: مرکزی، قلقل رود، در اسدآباد: مرکزی، در کبودرآهنگ: مرکزی، گل تپه و شیرین سو، در رزن: مرکزی، قروه درجزین و سردرود و در بهار: مرکزی، صالح آباد و لالجین. همچنین بر اساس سرشماری سال 1375 کشور، کل جمعیت استان 1677957 نفر آن جمعیت شهری و 867115 نفر روستایی است و تراکم نسبی جمعیت در هر کیلو متر مربع در همین سال 86 نفر بوده است. استان همدان دارای اقوام مختلف و گویشهای متنوع می باشد که عمدتاً به فارسی سخن می گویند، ولی به علت همجواری با استانهای: زنجان، قزوین، لرستان، کرمانشاه و کردستان اقلیتهایی علاوه بر فارسی، به ترکی، لری و کردی نیز صحبت می کند.

:: مهمترین ارتفاعات و ناهمواریهای استان همدان: قله الوند با ارتفاع 3574 متر از سطح دریا، بلندترین قله استان همدان است که خط الرأس آن حد طبیعی بین تویسرکان و همدان است و قله های دیگر عبارتند از: کوه گرو در جنوب نهاوند با ارتفاع 3316متر، کوه لشکردر, در جنوب شرقی ملایر 2928متر، کوه خان گرمز در غرب تویسرکان 2868متر، کوه سیاه دره تویسرکان2818متر، کوه سفید در جنوب غربی ملایر، کوه سرده و کوه گرمه در ملایر، آلماقلاغ حد فاصل اسدآباد و بهار، کوه بوقاطی در کبودرآهنگ و پست ترین نقطه استان با ارتفاع 1420 متر در محل خروج گاماسیاب از شهرستان نهاوند واقع است.

ارتفاعات الوند - همدان

:: آب و هوای استان همدان با توجه به پستی و بلندیهای زیاد، دشتها، مناطق کوهستانی، قله های مرتفع، رودخانه ها، چشمه سارها، مزارع، اشجار و سرآبهای متعدد، آب و هوای استان همدان متغیر است و معمولاً دارای زمستانهای سرد و پر برف و تابستانهای معتدل و ییلاقی است و به طور کلی در دره های شمالی کوه الوند و شمال استان سردتر و جنوب استان ملایم تر است.

:: رودخانه های استان همدان 1- رودخانه گاماسیاب(گاماساب): از طولانی ترین رودخانه های کشور است که از جنوب غربی نهاوند از سرآب گاماسیاب سرچشمه می گیرد و پس از ابیاری کشتزارهای اطراف در روستای لیلی یادگار، شاخه رود حرم آباد ملایر را دریافت می کند و در روستای گردیان ملایر، قلقل رود تویسرکان نیز به آن متصل می شود. گاماسیاب از شاخه های اصلی روی کرخه به شمار می آید که نهایتاً به خلیج فارس وارد می شود. 2- قلقل رود: سرچشمه اصلی این رود از دامنه های جنوبی الوند است، که رود سرابی ( از قله کلاه قاضی)، سرکان رود ( از ارتفاعات سرکان)، کرزان رود( از دره های گشانی و سنجوزان) پس از بهم پیوستن، این رود را تشکیل می دهند که پس از آبیاری مناطق کشاورزی تویسرکان به گاماسیاب می پیوندد. 3- رودخانه قره چای( قوری چای): این رود از ارتفاعات گردنه زاغه و دره های الفاوت، بین همدان و ملایر سرچشمه می گیرد و پس از عبور از امزاجرد به شاخه پر آبی که از اتصال رودهای خاکو ، دره مرادبیک و فرجین ، سیمینه رود و همه کسی تشکیل شده، وارد می شود و در آنجا قره چای نامیده می شود. این رود پس از عبور از کوریجان و آبیاری اراضی فامنین و قهاوند به استان مرکزی و نهایتاً به دریاچه قم سرازیر می شود. 4- خرم رود: این رودخانه از دره های شمال شرق روستای  شهرستانه سرچشمه می گیرد ( این روستا در جنوب غرب الوند و شمال غر ب تویسرکان واقع شده است) ، که پس از مشروب کردن زمینهای کشاورزی از تویسرکان خارج می شود. 5- رود تلوار: از ارتفاعات کوه سفید در شمال غرب استان سرچشمه می گیرد و جزء سرشاخه های رود قزل اوزن می باشد که در گیلان به سفید رود معروف است و به دریای مازندران وارد می شود. طول این رود در استان همدان کوتاه است.

موقعیت جغرافیایی و انسانی شهرستان همدان

موقعیت جغرافیایی و انسانی شهرستان همدان

شهرستان همدان با وسعتی حدود 4118 کیلومتر مربع، از خط الرأس رشته کوه الوند، تا مرزهای شرقی استان کشیده شده است. شرقی ترین نقطه این شهرستان 49 درجه و 27 دقیقه غربی ترین آن 48 درجه و 20 دقیقه از نصف النهار گرینویج فاصله دارد و در حد فاصل 34 درجه و 35 دقیقه، تا 35 درجه عرض شمالی واقع شده است. شهرستان همدان، از شمال به شهرستانهای رزن و کبودراهنگ، از جنوب به تویسرکان و ملایر، از شرق به استان مرکزی و از غرب به شهرستان بهار محدود می شود. در جنوب شهرستان همدان، ارتفاعات کوهستان الوند قرار دارد، که خط الرأس این ارتفاعات، مرز طبیعی شهرستان های همدان، قهاوند، دشت نشر و قسمتی از دشت رزن- فامنین در حد فاصل این ارتفاعات قرار گرفته اند.

میدان امام خمینی - همدان

بلندترین نقطه شهرستان همدان در قله الوند با ارتفاع 3584 متر و پست ترین نقطه آن زمینهای عمر آباد با ارتفاع 1600 متر است، که محل خروج روز قره چای می باشد. متوسط ارتفاع این شهرستان نیز از سطح دریا، حدود 1820 متر است. این شهرستان، بر اساس سرشماری عمومی سال 1375 دارای 563466 نفر جمعیت و تراکم نسبی 8/136 نفر در هر کیلومتر مربع می باشد و از 5 شهر همدان، مریانج، فامنین، جورقان و قهاوند و 3 بخش و 12 دهستان تشکیل شده است و مردم در مراکز شهرهای آن به فارسی و در روستاها، عمدتاً به ترکی سخن می گویند.

گنجینه برق همدان

گنجینه برق همدان

قبل از پیوستن همدان به شبکه سراسری برق، در سال 1310 اولین مولد برق شهر همدان با سوخت هیزمی و قدرت تولید 40 کیلو وات، توسط شخص خیری به نام ناصر الممالک شریفی، در خیابان بوعلی کوچه عبدل نصب گردیده بود. سپس در سال 1314 با استفاده از آب استخر تپه، دو دستگاه توربین برق آبی زیمنس نیز با قدرت نامی 500 کیلو وات آمپر، ولتاژ خروجی 6/6 کیلو وات و 1000 دور در دقیقه ، در شیب تند ضلع غربی تپه عباس آباد، در ارتفاع 80 متری نصب شده بود، که برق مصرفی شهر همدان را تامین می کرد و بهره برداری از آنها تا سال 1351 نیز ادامه داشت.

از سال 1377 ، بقایای دستگاه های فوق الذکر ، که تداعی کننده یاد آن روزها است، به صورت موزه کوچکی در تپه عباس آباد در معرض دید عموم گذاشته شده است. علاقمندان جهت بازدید می توانند همه روزه صبحها از ساعت 9 تا 12 و بعد از ظهرها از 15 تا 18 از این گنجینه دیدن نمایند.

سراها و کاروانسراهای همدان

سراها و کاروانسراهای همدان

کاروانسراهای همدان، از نوع درون شهری است و به دو گروه عمده تقسیم می شوند: کاروانی، تجاری مانند: کاروانسرای گلشن و میرزاخانی، که هم تجاری هستند و هم محلی برای استراحت کاروانیان بوده اند.  تجاری: از این نوع، می توان به کاروانسرای صفرخان نو و شریفیه اشاره کرد. اکثر کاروانسراهای کاروانی، تجاری دارای حیاط مرکزی هستند و حجره ها در دو طبقه پیرامون حیاط مرکزی، بنا شده اند که حجره های طبقه پائین به عرضه کالا اختصاص دارند و حجره های طبقه بالا مخصوص استراحت و خواب کاروانیان بوده اند.

::  سراهای همدان

سرای تحدید : این کاروانسرا در راسته ذغالیها قرار گرفته که مخروبه شده است. سرای سبزواری: در ضلع جنوب غربی بازار (ورود از شرق خیابان باباطاهر است). سرای افتخاری: در شمال راسته اسکندریه (ورودی  از شرق خیابان باباطاهر است) سرای قدسیه: در راسته قبله در جنوب غربی بازار، دارای بیشترین تعداد حجره و محل انبار کالاست. سرای قبله : با 16 باب حجره در راسته قبله و جنوب غریب بازار واقع است و فعلاً محل انبار کالاست. سرای یعقوب یاری: در غرب بازار قرار گرفته و گرچه مخروبه است، لیکن واجد ارزش معماری است. سرای پیغمبر : در ضلع غربی بازار است و به علت مجاورت با مسجد پیغمبر به این نام مشهور شده است.  سرای دکتر مطلب: در شمال راسته پیمبر واقع شده و فعلاً محل انبار کالا شده است. سرای حاج ملا یوسف : در غرب راسته حسین خانی واقع شده و به محل انبار کالا تبدیل گردیده است. سرای دالان دراز : در شمال راسته حسین خانی واقع شده و به محل انبار کالا تبدیل گردیده است. سرای رنگرزها : در شمال راسته حسین خانی و روبروی سرای سید قربان، در حاضر فاقد هویت معماری اولیه است. سرای سید قربان : در شمال غربی راسته حسین خانی است و فعلاً متروکه است. سرای سینا: در شمال غربی بازار و در جوار بخش غربی سرای حسین خانی است. سرای مازوجی: در انتهای راسته حاج فضل الـله واقع است و اینکه کاربری غالب آن پشم فروشی است.  سرای نهاوندی : در شمال بازار واقع است و کاربری غالب آن پشم فروشی است. سرای گمرک : در شمال کاروانسرای حاج میرزا کاظم واقع است. درب اصلی ان از خیابان اکباتان می باشد و کاربری غالب آن ، فرش فروشی است. سرای روحیه : در ضلع شرقی سرای گمرک و از جنوب در مجاورت سرای آهن فروشان قرار دارد. سرای آهن فروش ها: در شمال شرقی سرای میرزا کاظم و شمال راسته آهک فروش هاست. کاربری غالب آن، آهن فروش است. سرای حاج ابوالحسن : در غرب بازار و جنوب راسته زرگرهاست و به نام بازار روز شهرت یافته است.

::  کاروانسراهای همدان

کاروانسرای قلمدانی: در شمال مسجد پیغمبر به وسعت تقریبی 500 متر مربع ، کاربری فعلی و دفتر تجاری است.  کاروانسرای صفرخانی و سرای نو: در ضلع شمال و شرق مسجد پیغمبر، در راسته فلسطین واقع است. ورودی آن در کنار ورودی سرای قلمدانی واقع است و با مساحت 4000 متر مربع، دارای 165 باب حجره است. این کاروانسرا به شماره 2088 مورخه 11/5/1377 به ثبت آثار تاریخی رسیده است. کاروانسرای شریفیه : واقع در بخش میانی بازار و محدود به راسته نخود بریزها، حلبی سازخانه، صحافخانه و علاقبندها می شود این کاروانسرا  به شماره 2087 مورخه 11/5/1377 ثبت شده است. کاروانسرای میرزا کاظم : در ضلع شرقی خیابان اکباتان واقع شده و ورودی ان از راسته سمساری هاست. این مجموعه در حال حاضر زیباترین  و سالم ترین سرای همدان است وسعت تقریبی آن 4000 مترمربع است و به شماره 2224 مورخه 23/5/1378 به ثبت رسیده است. کاروانسرای حسین خانی: در شمال شرقی کاروانسرای نو قرار دارد و درب های اصلی آن در جنوب شرقی کاروانسرا قرار دارد. این بنا متعلق به دوران فتحعلی شاه قاجار است و در حال حاضر محل انبار کالا شده و در گذشته علاوه بر انبار تجارتخانه هم بوده است. کاروانسرای گلشن: در خیابان اکباتان روبروی کاروانسرای حاج میرزا کاظم قرار دارد . و مدخل دیگر آن ، از وسط ضلع غربی به بازار صحافخانه مرتبط می گردد. احداث این بنا مربوط به اوایل دوران قاجاریه بوده و کاربری فعلی آن مرکز فروش گلیم و موکت ، پارچه و غیره می باشد.

بازار قدیمی همدان

بازار قدیمی همدان

ضرورت تهیه نیازمندیها و خرید سوغات، به عنوان ره آوردی پر ارزش برای بستگان و دوستان و یادبودی ارزشمند و خاطره انگیز از صنایع دستی، علائم و مظاهر گردشگری و جذابیت مشاهده چگونگی زندگی، وضعیت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مردم و معماری شهر مورد بازدید ، جملگی موجب گردیده است، که دیدن بازار و مراکز خرید و فروش هر شهری را، همواره برای گردشگران در زمره یکی از نقاط جذاب قرار دهد. از این رهگذر است که بازارهای سنتی نیز علاوه بر بازارهای مدرن و جدید، علاقمندانی برای بازدید دارد. بازار همدان، ترکیبی از راسته بازارها و کاروانسرا های درون شهری است.

مجموعه بازار سنتی و کاروانسراهای شهر همدان، که از 36 بازار و راسته بازار و 26 سرا و کاروانسرا تشکیل شده است، اکثراً با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده اند و با وسعتی حدود 30 هکتار به دو صورت عمده فروشی و خرده فروشی فعالیت می کنند. و در آنها تاسیساتی نظیر: مسجد، حمام ، زورخانه و چایخانه و غیره گنجانده شده است. در گذشته، هر یک از راسته ها و کاروانسراها به عرضه یک کالای خاص اختصاص داشته اند، اما این ویژگی ، امروزه تا حدودی دستخوش تغییر شده است و در بعضی از مغازه ها صرفاً به عرضه و توزیع کالا مشغولند ، اما برخی دیگر علاوه بر محل فروش، کارگاه تولیدی صنعتگران نیز بوده اند، مانند: مسگرخانه و حلبی ساز خانه .

::  معرفی فهرست وار بازارها و راسته بازارهای شهر همدان

راسته بازار زنگنه با مظفریه یا حکیم خانه، در حد فاصل خیابان عباس آباد – باباطاهر، محل عرضه انواع وسائل و لوازم خانگی. بازار زرگرها، در خیابان باباطاهر، محل خرید و فروش طلا و جواهرات. سبزه میدان، ابتدای خیابان باباطاهر(ضلع شرقی)،  محل عرضه حبوبات، سبزیجات و میوه و تره بار. بازار کفش دوزخانه بزرگ، منشعب از راسته گلشن ، عمدتاً محل عرضه کیف و کفش . بازار کفش دوزخانه کوچک، منشعب از راسته گلشن ، عمدتاً محل عرضه کیف و کفش . بازار قنادها (قنادخانه) ، در ضلع غربی مسجد جامع، محل عرضه انواع شکلات و آجیل (در سالهای اخیر تعداد زیادی زرگری و فروشگاه لوازم خانگی نیز دایر شده است.) بازار صحاف خانه ، در قسمت غربی کاروانسرای گلشن، محل کتابفروشی  و نوشت افزار بازار صندوق سازها، واقع در محوطه ضلع شمالی مسجد جامع، انتهای بازار ذغالی ها؛ محل عرضه لوازم خانگی . بازار قبله (نجار ها) ، در ضلع شرقی خیابان باباطاهر ، محل نجاری و فراورده های خراطی . بازار گلشن ، منشعب از خیابان اکباتان ضلع شرقی کاروانسرای گلشن،البسه فروشی بازار سمسارخانه، در ضلع غربی کاروانسرای میرزا کاظم، قبلاً مرکز چیت فروشی بوده، ولی امروزه عمدتاً بازار فرش است. بازار دباغ خانه ، در چال دباغ خانه منشعب از خیابان اکباتان، محل فروش انواع مصالح ساختمانی (در سالهای اخیر دباغی ها به بیرون شهر منتقل شده اند.) بازار حلبی سازها (حلبی سازخانه) ، در ادامه راسته قنادها، اغلب ساخت وسایلی از قبیل متعلقات بخاری، کانال کولر، ناودان، منبع آب و نفت، و نوشت افزار فروشی. بازار چاقو سازها، در ضلع شمالی مسجد جامع، محل تعمیر و ساخت انواع چاقو، کارد ، قیچی و کلید. بازار آهنگر ها، زنجیر سازها، چلنگرها ، واقع در خیابان اکباتان ، محل عرضه قفل، زنجیر، و انواع وسایل بنایی مانند ماله، تراز، شمشه و غیره. بازار پالان دوزها، در ادامه راسته گلشن تا ابتدای نمازگاه، محل فروش مواد اولیه فرش مثل: پشم، خامه و دیگر کالاها. بازار پیغمبر(گونی فروش ها)، در راسته مقابل مسجد پیغمبر، عمدتاً محل عرضه گونی. بازار حلاج خانه، در ضلع شرقی کاروانسرای میرزا کاظم، اغلب شامل حلاجی و فروش انواع لحاف و تشک بازار رزین برها واقع در جنب شاهزاده حسین، محل ساخت انواع سطل آب، چرخ گاری و درشکه. بازار ذغالی ها، در ضلع شمالی میدان امام، در حال حاضر عمدتاً محل فروش انواع وسائل و لوازم خانگی است. بازار حاج فضل اللـه، در راسته منشعب از ضلع غربی خیابان اکباتان، محل دباغی چرم و فروش ظروف روی، و چوب فروشی. بازار حسین خانی، منشعب از راسته کلیمی ها، محل فروش مواد خوراکی از قبیل برنج و حبوبات بازار آهک فروش ها ، واقع در سرگذر ، در این محل بیشتر مصالح ساختمانی عرضه می شود. بازار شیشه فروش ها (شیشه برها) ،منشعب از سبزه میدان، محل عرضه شیشه ، لوازم ساختمانی، رنگ و ابزار یراق. بازار علاقبندها، در ضلع شرقی کاروانسرای شریفیه ، در این بازار وسائل دست ساز مثل لوله بخاری ، سطل فلزی، وسایل حلبی قدیمی، و اجناس مشابه ساخته و عرضه می شود. بازار فلسطین ( یا یهودی ها یا کلیمی ها)، واقع در مجموعه بازار، محل عرضه لوازم الکتریکی، پلاستیک، طناب، خامه فروش و غیره . بازار قصاب ها، منشعب از سبزه میدان ، عمدتاً محل عرضه گوشت گاو و گوسفند ، عطاری و مواد خوراکی دیگر. بازار قیصریه (موتاب خانه)، منشعب از راسته گلشن، محل کفش دوزی، عرضه پوشاک و خامه فرش. بازار کاه فروش ها، در خیابان شهدا روبروی کاروانسرای میرزا کاظم، محل عرضه البسه دست دوم، میوه فروشی، عطاری و خرازی. بازار کهنه فروش ها ، پشت شاهزاده حسین، محل فروش البسه دست دوم. بازار گندمی ها، واقع در محل بنه بازار، صنف قناد و قندریز فعالیت دارند و در انتهای راسته گندم فروشی و علافی نیز، موجود می باشد. بازار بزازها، در ضلع شرقی مسجد جامع منشعب از خیابان اکباتان، عمدتاً محل فروش انواع پارچه. بازار مسگرها، در معابر منشعب از راسته قنادها ، شیشه برها، نخود بریزها ، بیشتر مغازه ها به حرفه مسگری اشتغال دارند و انواع لوازم خانگی ، لباس ، کیف و لوازم پلاستیکی نیز عرضه می شود. بازار سرگذر، در ضلع شمای خیابان شهدا قرار گرفته و در مغازه های عطاری، خرازی، بقالی، خواربار فروشی و لباس فروشی ، انواع کالاهای مورد نیاز عموم عرضه می گردد. بازار نخود بریزها، این گذر محدود به درب شمال غربی مسجد جام و در انتها، عمود بر راسته فلسطین است، که در فروشگاههای خرازی عطاری، خواربار فروشی و لوازم بهداشتی ، انواع لوازم مصرفی را ارائه می کنند.  بازار اسکندریه در ضلع جنوب غربی بازار واقع شده (ابتدای این راسته از ضلع شرقی خیابان باباطاهر منشعب و در جهت شرق بازار ادامه می یابد) این بازار عمدتاً فرش فروشی است.